V. Ïîåçäêà Èîàííà â Àçèþ. Áåøåíîå ãîíåíèå íà íåãî è íà îðèãåíèòîâ
Çàìå÷àòåëüíî èíòåðåñåí ñ íàøåé òî÷êè çðåíèÿ òàèíñòâåííûé ñúåçä ìàëîàçèàòñêèõ è íåêîòîðûõ äðóãèõ åïèñêîïîâ â Êîíñòàíòèíîïîëå â 400 ãîäó, ò.å. âñëåä çà ôèàñêî àïîêàëèïòè÷åñêîãî ïðåäñêàçàíèÿ Èîàííà. Çà÷åì îíè ñúåçæàëèñü? Äðåâíèå èñòîðèêè íå çàõîòåëè ñîîáùèòü ýòîãî ïîòîìñòâó. Òîëüêî Ïàëëàäèé íåîïðåäåëåííî íàìåêàåò íà ñúåçä, íî íå ãîâîðèò î åãî öåëè 1).
Òåïåðü ìû ïðÿìî ìîæåì ñêàçàòü, ÷òî äðóçüÿ Èîàííà ñúåçæàëèñü äëÿ îáñóæäåíèÿ òîãî, êàê èì áûòü òåïåðü, êîãäà Èèñóñ íå ÿâèëñÿ â íàçíà÷åííûé åìó ñðîê. Òåì æå ñàìûì îáúÿñíÿåòñÿ è åãî òðåõìåñÿ÷íàÿ ïîåçäêà ïî Ìàëîé Àçèè ïîñëå ïðàçäíèêà ðîæäåñòâà â ýòîì æå 400 ãîäó.
Ìû ïëîõî çíàëè áû ïñèõîëîãèþ äðåâíèõ, åñëè áû äîïóñòèëè, ÷òî æèòåëè è âëàñòè ìîãëè âûïóñòèòü åãî èç Êîíñòàíòèíîïîëÿ ðàíåå, ÷åì áûëà îêîí÷àòåëüíî îòìåíåíà ãðîçÿùàÿ èì ãèáåëü, ò.å. äî 25 äåêàáðÿ 400 ãîäà. Êàê áû íè óñïîêàèâàë èõ Èîàíí ïîñëå 13 ìàðòà 399 ãîäà, íî â ãëàçàõ ëþäåé, íå ïîíèìàâøèõ åãî àñòðîëîãèè, ñîáûòèå íåèçáåæíî äîëæíî áûëî ñâÿçàòüñÿ ñ îêîí÷àíèåì ïåðâûõ ÷åòûðåõ âåêîâ, è ðàíåå ýòîãî èì íåëüçÿ áûëî óñïîêîèòüñÿ. À âäðóã Èîàíí õèòðèò? Îòïóñòÿò åãî èç ãîðîäà, à â ýòî ñàìîå âðåìÿ è ïîøëåò áîã âñå ïðåäñêàçàííûå áåäñòâèÿ? Íåò, ïóñòü óæ ëó÷øå îí îñòàåòñÿ çàëîæíèêîì. Áîã åãî ïîæàëååò è íå ðàçðóøèò ãîðîäà îáåùàííûì çåìëåòðÿñåíèåì, òàêèì çåìëåòðÿñåíèåì, "êàêîãî íå áûëî åùå ñ òåõ ïîð, êàê ëþäè æèâóò íà Çåìëå". È ìîæíî áûòü óâåðåííûì, ÷òî âñå çîðêî ñëåäèëè, êàê áû ïðîðîê íå ñáåæàë, òàê êàê è ïðèâåçåí îí áûë íàñèëüíî, ïîä ñòðàæåé...
Äà è ñàì Èîàíí íå ìîã áûòü âïîëíå óâåðåí äî ýòîãî âðåìåíè, ÷òî Èèñóñ íå ïðèäåò ñîâñåì. Îí ìîã îòñðî÷èòü òîëüêî ñâîé ïðèõîä äî îêîí÷àíèÿ ïîëíûõ ÷åòûðåõ âåêîâ. Âñå ýòî òàê ñîîòâåòñòâóåò ÷èñëîâûì ïðåäñòàâëåíèÿì àâòîðà "Îòêðîâåíèÿ", äà è âñåõ äðåâíèõ.
Ñàìà àñòðîëîãèÿ íèìàëî íå ïðîòèâîðå÷èëà ýòîìó, ïîòîìó ÷òî ïîñëåäíåå ïðîõîæäåíèå Ñîëíöà, Ëóíû, Ìåðêóðèÿ, à ìîæåòå áûòü è åùå êàêîé-íèáóäü èç ïëàíåò ÷åðåç çëîâåùåå ñîçâåçäèå Ñêîðïèîíà äîëæíî áûëî îêîí÷èòüñÿ òîëüêî 8 äåêàáðÿ 2) 400 ãîäà.
Íî âîò è ýòè îïàñíûå äíè ïðîøëè áëàãîïîëó÷íî. Èîàíí, êîíå÷íî, óñïîêîèë âñåõ â Êîíñòàíòèíîïîëå è ïîëó÷èë, íàêîíåö, îòïóñê äëÿ òîãî, ÷òîáû ñúåçäèòü â Ìàëóþ Açèþ è ëè÷íî îáúÿñíèòü ïîëîæåíèå äåë â òåõ ñåìè ãîðîäàõ, êîòîðûì îí íåïîñðåäñòâåííî àäðåñîâàë ñâîå ïðîðî÷åñòâî.
Îí ñïåøíî îòïðàâèëñÿ â Ýôåñ è äðóãèå ìàëîàçèàòñêèå ãîðîäà, "íåñìîòðÿ íà çèìíåå âðåìÿ è ïëîõîå ñîñòîÿíèå çäîðîâüÿ". Ïðè÷èíû, âûñòàâëÿåìûå äëÿ ýòîãî âèçàíòèéñêèìè èñòîðèêàìè, òàê æå ïðîòèâîðå÷èâû è íåóäîâëåòâîðèòåëüíû, êàê è ïðè÷èíû âñåõ äðóãèõ íåîáûêíîâåííûõ ïðîèñøåñòâèé â æèçíè Èîàííà ïîñëå ïîÿâëåíèÿ "Îòêðîâåíèÿ".
Ïî÷åìó îí íå ìîã ïîäîæäàòü äàæå äâóõ-òðåõ ìåñÿöåâ äî íà÷àëà ëåòà è "ïîåõàë, íåñìîòðÿ íà áîëåçíü è ðåâìàòèçì â íîãàõ"? Ïîòîìó, îòâå÷àåò íàì Ïàëëàäèé 3), ÷òî Åâñåâèé, åïèñêîï âàëåíòèíîïîëüñêèé, îáâèíèë Àíòîíèÿ, åïèñêîïà ýôåññêîãî, "â êîðûñòîëþáèè", íî ïðèìèðèëñÿ ñ íèì ðàíüøå, ÷åì óñïåë ïðèåõàòü Èîàíí äëÿ ðàçáèðàòåëüñòâà äåëà, äà è ñàì ýòîò Àíòîíèé óìåð, íî ýôåññêàÿ îáùèíà âñå-òàêè "óìîëÿëà Èîàííà ïðèäòè ëè÷íî, ÷òîá âîäâîðèòü â íåé ñïîêîéñòâèå", è Èîàíí ïîñïåøèë (9 ÿíâàðÿ 401 ã.) "íà æàëîñòíûé çîâ åå" 4).
Äëÿ íàñ òåïåðü âïîëíå ðàçúÿñíÿåòñÿ è ýòà ñïåøíîñòü, è ïóòàíèöà âèçàíòèéñêèõ èñòîðèêîâ, íå æåëàâøèõ îáíàðóæèòü äåéñòâèòåëüíóþ ïðè÷èíó. Àâòîðó "Îòêðîâåíèÿ" áûëî àáñîëþòíî íåîáõîäèìî ñîâåðøèòü ýòó ïîåçäêó è îáúÿñíèòüñÿ ñ "ñåìüþ ìàëîàçèàòñêèìè ãîðîäàìè", êóäà îí ïîñëàë ñâîþ êíèãó, ëè÷íî è íà ìåñòå, íåñìîòðÿ íè íà ÷òî è ïðè ïåðâîé æå ôèçè÷åñêîé âîçìîæíîñòè. Åñëè ñàì áîã, ïî ñëîâàì Èîàííà, "è ç â è í ÿ å ò ñ ÿ" ïåðåä ñâîèìè ïðîðîêàìè çà îòìåíó èõ ïðåäñêàçàíèé, òî êàê æå ïðîðîêó íå ïîñïåøèòü èçâèíèòüñÿ ïåðåä òåìè, êîãî îí íåóìûøëåííî îáìàíóë? Êîíå÷íî, ïðè ýòîì ñëó÷àå íèêòî íå ìåøàë åìó çàíÿòüñÿ è íåêîòîðûìè ÷àñòíûìè äåëàìè, â ðîäå ïîñòàíîâêè íà ìåcòo óìåðøåãî ýôåññêîãî åïèñêîïà Àíòîíèÿ ñâîåãî äèàêîíà Ãåðàêëèäà èëè îòðåøèòü îò äîëæíîñòè öåëûé ðÿä âðàæäåáíûõ åìó åïèñêîïîâ 5).
Íî öåëü ñîçâàíèÿ èì ìàëîàçèàòñêèõ åïèñêîïîâ ñíà÷àëà â Êîíñòàíòèíîïîëü, à çàòåì â Ýôåñ íà êàêèå-òî òàèíñòâåííûå ñîâåùàíèÿ äëÿ íàñ òåïåðü î÷åâèäíà. Îí äîëæåí áûë îáúÿñíèòü íàêîíåö ñâîèì ñîáðàòüÿì ïî âåðå ìåòîä ñâîåãî ïðåäñêàçàíèÿ è òî, ÷òî âñå ãðîçíûå ôèãóðû çâåðåé è êàðòèíû âñåâîçìîæíûõ áåäñòâèé áûëè åìó ïîêàçàíû òîëüêî ñèìâîëè÷åñêè â âèäå îáëàêîâ ãðîçû è ñîçâåçäèé íåáà. Òóò æå ìîã îí èçëîæèòü èì è ñâîþ òeopèþ "ñâÿòîãî âäîõíîâåíèÿ", ò.å. îáúÿñíèòü èì, ÷òî ýòî çíà÷èò - áûòü â òàêîì âîñòîðæåííîì ñîñòîÿíèè, êîãäà è âåðèøü, è ëþáèøü, è ÷óâñòâóåøü âñåì ñóùåñòâîì ñâîå åäèíñòâî ñ îêðóæàþùèì ìèðîì, è âèäèøü âî âñåõ ÿâëåíèÿõ îêðóæàþùåé ïðèðîäû òàèíñòâåííûå îòãîëîñêè íà êàæäîå ñâîå ÷óâñòâî.
Êàê ìîãëè îòíåñòèñü ê ýòîìó åãî ïðîçàè÷åñêèå ñëóøàòåëè, íå òîëüêî íèêîãäà íå èñïûòàâøèå íè÷åãî ïîäîáíîãî, íî äàæå íå ñïîñîáíûå ïðåäñòàâèòü ýòî ó äðóãèõ? Ïîñëåäóþùàÿ èñòîðèÿ Èîàííà ÿñíî ïîêàçûâàåò ýòî.  òîò æå ìèã íà åãî ãîëîâó, è âîîáùå íà îðèãåíèòîâ, ïîäíÿëàñü öåëàÿ áóðÿ âî âñåé âîñòî÷íîé öåðêâè. Âñå ðàñêàÿâøèåñÿ ïåðåä òåì ïðåäñòàâèòåëè åãî "âåëèêîé òâåðäûíè", âñå "æàäíûå ñîèñêàòåëè åãî ïðåñòîëà" ïîäíÿëèñü òåïåðü íà íåãî è åãî ñòîðîííèêîâ ñ òåì áîëüøåé çëîáîé, ÷åì ñèëüíåå áûëè â ýòè òðè ãîäà èõ ñòðàõ è óíèæåíèå. À åìó, âñå åùå óáåæäåííîìó, ÷òî ñàì áîã äàë åìó ïðîðî÷åñòâî è çàòåì îòìåíèë åãî ââèäó âñåîáùåãî ïîêàÿíèÿ, íè÷åãî íå îñòàâàëîñü, êàê îòâå÷àòü èì óäàðîì íà óäàð, ÷òî îí è ñäåëàë ïðè ñâîåì îáúåçäå Ìàëîé Àçèè. Íî ýòî ëèøü ïîäëèëî ìàñëà â îãîíü.
Íå óñïåë îí âîçâðàòèòüñÿ â Êîíñòàíòèíîïîëü, êàê òàì, ïîëüçóÿñü åãî òðåõìåñÿ÷íûì îòñóòñòâèåì, çàìåíÿâøèé åãî "äðóã Ñåâåðèàí", åïèñêîï ãàâàëüñêèé, íà÷àë èñïîäòèøêà âîññòàíàâëèâàòü ïðîòèâ íåãî ìîëîäóþ èìïåðàòðèöó Åâäîêñèþ, óïðàâëÿâøóþ ñâîèì ìóæåì Àðêàäèåì, à ÷åðåç íåãî è âñåé Âèçàíòèéñêîé èìïåðèåé. Êàêèå ñðåäñòâà îí óïîòðåáèë, íå òðóäíî äîãàäàòüñÿ.  "Îòêðîâåíèè" ìû íàõîäèì íå îäíî âûðàæåíèå "î æåíùèíå, îäåòîé â ïîðôèðó è áàãðÿíèöó è öàðñòâóþùåé íàä çåìíûìè öàðÿìè" (êàê Åâäîêñèÿ íàä ñâîèì ìóæåì), à òàêæå î Èåçàáåëè, æåíå Àõàâà, "ïðîñòèòóèðóþùåéñÿ è âêóøàþùåé ïðèíåñåííîå â æåðòâó èçîáðàæåíèÿì". Âñå ýòî, êàê ìû çíàåì, îòíîñèëîñü ê öåðêâè, íî âûðàæàëîñü â òàêîé àëëåãîðè÷åñêîé ôîðìå, ÷òî äëÿ ëèö, ïðèâûêøèõ ê èíòðèãàì, íè÷åãî íå ñòîèëî óáåäèòü èìïåðàòðèöó, ÷òî ñëîâà Àïîêàëèïñèñà îòíîñÿòñÿ èìåííî ê íåé.
Äåéñòâèòåëüíî, ìû è íàõîäèì ó âèçàíòèéñêèõ èñòîðèêîâ, ÷òî íåäîáðîæåëàòåëüñòâî èìïåðàòðèöû áûëî âûçâàíî òåì, ÷òî îí íàçûâàë åå â ñâîèõ ðå÷àõ Èåçàáåëüþ, ïðîñòèòóèðîâàâøåéñÿ ñ çåìíûìè öàðÿìè.
Êàêîå âïå÷àòëåíèå äîëæíû áûëè ïðîèçâåñòè òàêèå èíñèíóàöèè íà ìîëîäóþ æåíùèíó, êîòîðîé íå áûëî è 25 ëåò, è êîòîðàÿ, íàñêîëüêî èçâåñòíî, íèêîãäà íå èìåëà äðóãèõ âîçëþáëåííûõ 6), êðîìå ñâîåãî ìóæà, ïîíÿòü íå òðóäíî. Êàê áû ïîäòâåðæäåíèåì ýòîìó íåïðàâèëüíîìó èñòîëêîâàíèþ ðå÷åé Èîàííà ÿâëÿëîñü òàêæå è åãî ÿâíîå óêëîíåíèå îò âñÿêèõ ëè÷íûõ ñíîøåíèé ñ èìïåðàòîðñêîé ÷åòîé.  ïðîòèâíîñòü âñåì ñâîèì ïðåäøåñòâåííèêàì è âñåì ïîñëåäóþùèì êîíñòàíòèíîïîëüñêèì åïèñêîïàì, Èîàíí íèêîãäà íå õîäèë íà èìïåðàòîðñêèå ïèðû è òîðæåñòâåííûå ïðèåìû, íî ïðîâîäèë âðåìÿ ó ñåáÿ äîìà â ÷òåíèè êíèã.
Îäíàêî èíñèíóàöèè Ñåâåðèàíà íå ïðèíåñëè åùå Èîàííó îñîáåííîãî âðåäà. Àðõèäèàêîí Ñåðàïèîí óêàçàë åìó, ïðè åãî âîçâðàùåíèè èç Ìàëîé Àçèè, òàéíîãî âðàãà, è Ñåâåðèàí áûë íà âðåìÿ óäàëåí èç ñòîëèöû.
Áóðÿ, êîòîðàÿ äîëæíà áûëà íèçâåðãíóòü Èîàííà, ïîäíèìàëàñü íà íåãî ïîñëå åãî ïîåçäêè â Ìàëóþ Àçèþ îòîâñþäó, íî ïåðâûé åå óäàð óïàë íå íà íåãî, à íà åãî ñòîðîííèêîâ-îðèãåíèòîâ â Åãèïòå, è íàíåñ ýòîò óäàð íè êòî èíîé, êàê åãî ñòàðèííûé âðàã, Òåîôèë, åïèñêîï àëåêñàíäðèéñêèé. Ýòî áûë òîò ñàìûé åïèñêîï, êîòîðûé ñæåã â 389 ãoäy â Àëåêñàíäðèè öåëûé ãîðîäñêîé êâàðòàë, ãäå íàõîäèëñÿ çíàìåíèòûé õðàì Ñåðàïèñà 7), ñëóæèâøèé àëåêñàíäðèéñêèì óíèâåðñèòåòîì è çàêëþ÷àâøèé â ñåáå ìíîãî ïàìÿòíèêîâ äðåâíîñòè è íàó÷íûõ ñîêðîâèù, à òàêæå è çíàìåíèòóþ àëåêñàíäðèéñêóþ áèáëèîòåêó, ãäå íàõîäèëîñü â ýòî âðåìÿ äî 42000 ñâèòêîâ ïàïèðóñà, èç êîòîðûõ æðåöàì, çàñòèãíóòûì âðàñïëîõ ïîæàðîì, óäàëîñü ñïàñòè î÷åíü íåìíîãèå.
 ïåðèîä ïàíèêè 398-399 ãîäà è Òåîôèë, êàê âñå îñòàëüíûå, îáðàòèëñÿ â èîàííèòà è äàæå, êàê ìû óæå çíàåì, ñîáñòâåííîðó÷íî ðóêîïîëîæèë Èîàííà êîíñòàíòèíîïîëüñêèì âåðõîâíûì åïèñêîïîì, êàê ñòàðåéøèé èç âñåõ åïèñêîïîâ, ïðèåõàâøèõ 8) 26 ôåâðàëÿ 398 ãîäà Êîíñòàíòèíîïîëü äëÿ Èîàííà, íå æåëàâøåãî áûòü ñòàâëåííèêîì èìïåðàòîðà è ïîòîìó òðåáîâàâøåãî ñîáîðà 9).
Íî òåïåðü Òåîôèë ñðàçó âñòàë âî ãëàâå âðàãîâ Èîàííà òîò÷àñ ïîñëå òîãî, êàê âûÿñíèëàñü íåóäà÷à ïðîðî÷åñòâà, ò.å. åùå â êîíöå 401 ãîäà èëè â ñàìîì íà÷àëå 402, ïðèíÿëñÿ èíòðèãîâàòü ïðîòèâ ïðîðîêà. Ýòî, êîíå÷íî, ñðàçó îòòîëêíóëî îò íåãî âñåõ èñêðåííèõ èîàííèòîâ, ïåðâûìè èç êîòîðûõ è áûëè îðèãåíèòû. Ìåæäó íèìè â òî âðåìÿ îñîáåííî âûäàâàëèñü â Àëåêñàíäðèè ÷åòûðå áðàòà: Äèîñêîð, Àììîíèé, Åâñåâèé è Åâôèìèé, ïðîçâàííûå ä ë è í í û ì è á ð à ò ü ÿ ì è, ïîòîìó ÷òî, ïî âûðàæåíèþ Ñîçîìåíà, "íå ìàëû áûëè òåëîì" 10).
 ïåðèîä âîçâåëè÷åíèÿ Èîàííà çà íèì óõàæèâàëè íå òîëüêî àëåêñàíäðèéöû, íî è ñàì Òåîôèë. Ñòàðøåãî èç íèõ, Äèîñêîðà, îí íàçíà÷èë "ïðîòèâ âîëè" åïèñêîïîì ãåðìîïîëüñêèì 11), à îñòàëüíûõ óïðîñèë "îñòàòüñÿ ñ ñîáîþ è ïðèíóäèë ïðèíÿòü îò ñåáÿ ìåñòà ïðåñâèòåðîâ". Òàê ïðîäîëæàëîñü äî 401 ãîäà, êîãäà, ïîñëå íåóäà÷è ïðîðî÷åñòâà, Òåîôèë âäðóã îáúÿâèë ñåáÿ âðàãîì îðèãåíèòñòâà. Äëèííûå áðàòüÿ íå çàõîòåëè áîëåå æèòü ó íåãî â ïðåñâèòåðàõ. Îíè óøëè â Íèòðèéñêóþ ïóñòûíþ â Åãèïòå 12), êóäà â ýòè òðåâîæíûå ãîäû óæå ñáåæàëèñü ñïàñàòüñÿ â îòøåëüíè÷åñêèõ ïîäâèãàõ ïåðåä êîíöîì ìèðà íåñêîëüêî òûñÿ÷ ÷åëîâåê.
Òåîôèë ïðèêàçàë ïîä÷èíåííûì ñåáå åïèñêîïàì ðàçîãíàòü èõ âñåõ èç ãîð è ïóñòûíü, êàê âðåäíûõ åðåòèêîâ. Ýòî ñåé÷àñ æå è áûëî âûïîëíåíî åãî óñåðäíûìè è îáîäðèâøèìèñÿ òåïåðü ïîìîùíèêàìè.
Èçãíàííèêè-íèòðèéöû ñîøëèñü â Àëåêñàíäðèè, è íåêîòîðûå èç íèõ ïîøëè ê Òåîôèëó îáúÿñíÿòüñÿ, òàê êàê îðèãåíèòû â ýòî âðåìÿ åùå íå áûëè îòëó÷åíû íèêàêèì ñîáîðîì. Íî Òåîôèë, "âîççðåâ íà íèõ", ïî âûðàæåíèþ "Ìèíåé", "íàëèòûìè êðîâüþ ãëàçàìè, è, õðèïëûé îò ÿðîñòè, óñòðåìèëñÿ íà íèõ, êàê îäåðæèìûé áåñîì". Çàêèíóâ çà øåþ Àììîíèÿ ñâîé îìîôîð (ò.å. äëèííûé êóñîê ïîëîòíà âðîäå ïîëîòåíöà, ñøèòîãî ïåòëåé, êàêèå è äî ñèõ ïîð íîñÿò ïðàâîñëàâíûå åïèñêîïû), îí èçáèë åãî äî êðîâè ñâîèìè ðóêàìè, êðè÷à: "åðåòèê, ïðîêëÿíè 13) Îðèãåíà!" Òàê æå èçáèë è îêðîâàâèë îí è ïðî÷èõ äåïóòàòîâ è âûãíàë âñåõ "ñ áåñ÷åñòèåì".
Èçáèòûå îòøåëüíèêè íå îòðåêëèñü îò Îðèãåíà. Îíè óøëè îáðàòíî, â ñâîè õèæèíû íà Íèòðèéñêóþ ãîðó. À Òåîôèë ñîçâàë â Àëåêñàíäðèè, â êîíöå 401 èëè â íà÷àëå 402 ã., ñîáîð ñâîèõ åïèñêîïîâ è ïðåäàë àíàôåìå âñåõ ÷åòûðåõ áðàòüåâ è âñåõ èõ ñîæèòåëåé â Íèòðèè, êàê îðèãåíèòîâ è ÷åðíîêíèæíèêîâ, ïîäûñêàâ êàêèõ-òî ñâèäåòåëåé, âèäàâøèõ èõ, ìîæåò áûòü, ïîãðóæåííûìè â àñòðîëîãè÷åñêèå çàíÿòèÿ ïî íî÷àì. Âìåñòå ñ íèìè áûë ïðîêëÿò è åùå îäèí ñâÿùåííèê, ñòàðåö Èñèäîð, êîòîðîãî Òåîôèë îáâèíèë â êàêîì-òî "ïðîòèâîåñòåñòâåííîì ãðåõå".
Ïîëó÷èâ ïîñòàíîâëåíèå ñîáîðà, Òåîôèë íåìåäëåííî îòïðàâèëñÿ ñ íèì ê ãîðîäñêîìó åïàðõó (ò.å. âîåííîìó è ãðàæäàíñêîìó íà÷àëüíèêó). Âçÿâ ó íåãî ïÿòüñîò âîèíîâ, îí ïîøåë ñ íèìè â òó îáëàñòü Åãèïòà, ãäå áûëà Íèòðèéñêàÿ ãîðà. Ýêñïåäèöèÿ íàðî÷íî áûëà óñòðîåíà òàêèì îáðàçîì, ÷òîáû íàõëûíóòü íà óáåæèùà îðèãåíèòîâ íî÷üþ, íåâçíà÷àé. Âîéñêà áðîñèëèñü ñî âñåõ ñòîðîí íà ãîðó è íà÷àëè ðàçáèâàòü äâåðè ïåùåð è õèæèí. Ïîä ïðåäëîãîì èñêàíèÿ çàïðåùåííûõ êíèã îíè ðàçãðàáèëè âñå èìóùåñòâî ïóñòûííèêîâ, ïåðåáèëè áîëüøèíñòâî èç íèõ è çàòåì ïðåäàëè îãíþ èõ æèëèùà.
Âñå ýòî ïðîèçîøëî 10 èþëÿ 14) 402 ãîäà. Âñå, êòî ìîã, ðàçáåæàëèñü â òåìíîòå ïî îêðåñòíîñòÿì âìåñòå ñ ÷åòûðüìÿ "äîëãèìè áðàòüÿìè", ñêðûâøèìèñÿ â îâðàãå, è Èñèäîðîì, ïðèþòèâøèìñÿ òîæå íà Íèòðèéñêîé ãîðå ïîñëå ñâîåãî èçãíàíèÿ èç Àëåêñàíäðèè.Ñíà÷àëà áåãëåöû áðîñèëèñü â ñîñåäíèé Èåðóñàëèìñêèé ïàòðèàðõàò. Íî âåðõîâíûé åïèñêîï ýòîé îáëàñòè Ñèëóàí, êîòîðûé â ïåðèîä ïàíèêè òîæå îáúÿâèë ñåáÿ îðèãåíèòîì è èîàííèòîì, ïðèíÿë èõ òåïåðü êàê åðåòèêîâ, è îíè óøëè äàëåå èñêàòü çàùèòû ó ñàìîãî Èîàííà. Èîàíí èõ óñïîêîèë, ïîìåñòèë ó ñåáÿ ïðè öåðêâè Àíàñòàñèè â Êîíñòàíòèíîïîëå, à Òåîôèëó íàïèñàë ïèñüìî, â êîòîðîì óãîâàðèâàë ñíÿòü ñ íèõ îòëó÷åíèå, òàê êàê îíè "ïðàâèëüíî ãîâîðèëè î áîãå" 16).
 îòâåò íà ýòî îí ïîëó÷èë îò Òåîôèëà ïèñüìî, óãðîæàþùåå åìó ñàìîìó. Áåãëåöû-îðèãåíèòû ñîäåðæàëèñü âñå ýòî âðåìÿ Èîàííîì íà ñðåäñòâà îäíîé áîãàòîé ìîëîäîé æåíùèíû, èçâåñòíîé êîíñòàíòèíîïîëüñêîé âåëèêîñâåòñêîé êðàñàâèöû Îëèìïèàäû, ðàíî ïîòåðÿâøåé ñâîåãî ìóæà è îòäàâøåé Èîàííó âñå ñâîå èìóùåñòâî íà ïîìîùü áåäíûì è óñòðîéñòâî ïðèþòîâ äëÿ áîëüíûõ è ñòðàííèêîâ. Îíà âñå âðåìÿ áûëà â âåëè÷àéøåé äðóæáå ñ Èîàííîì è ñëóæèëà äèàêîíèññîé ïðè îäíîé èç åãî ëó÷øèõ áàçèëèê. Ýòà èõ èíòèìíàÿ äðóæáà è ïîñëóæèëà äëÿ åãî âðàãîâ ïðåäëîãîì îáâèíÿòü Èîàííà, ìåæäó ïðî÷èì, è â íåìîíàøåñêîì îáðàçå æèçíè.
Èçãíàííûå îðèãåíèòû, âèäÿ áåçóñïåøíîñòü õîäàòàéñòâà Èîàííà, ïîäàëè â 402 ã. æàëîáó èìïåðàòîðó íà Òåîôèëà, è ïîòðåáîâàëè ñâåòñêîãî ñóäà íàä íèì, â ïðîòèâíîñòü óâåùàíèÿì Èîàííà, íå äîïóñêàâøåãî íèêàêèõ ïðîñüá ê èìïåðàòîðñêîé âëàñòè ïî ðåëèãèîçíûì âîïðîñàì.
 ðåçóëüòàòå âûøëà íîâàÿ áåäà äëÿ ïðîðîêà. Òåîôèë ñïèñàëñÿ ñ òùåñëàâíûì êèïðñêèì åïèñêîïîì, ñâ.Åïèôàíèåì 17), êîòîðûé òîæå ïðåâðàòèëñÿ ïîñëå îêîí÷àòåëüíîãî ôèàñêî ïðîðî÷åñòâà (ò.å. â 401 ãîäó) â îæåñòî÷åííîãî âðàãà Èîàííà è îðèãåíèòîâ. Ê Òåîôèëó ïðèñîåäèíèëñÿ è áëàæåííûé Èåðîíèì, ñîïåðíèê Èîàííà ñ òåõ ïîð, êàê îáà áûëè îäíîâðåìåííî â Àíòèîõèè â äâóõ âðàæäóþùèõ õðèñòèàíñêèõ ïàðòèÿõ. È âîò, ïîä óäîáíûì ïðåäëîãîì ðàçáèðàòåëüñòâà äåëà Òåîôèëà, ìíîãî÷èñëåííûå òåïåðü âðàãè Èîàííà íà÷àëè îðãàíèçîâàòü â Êîíñòàíòèíîïîëå íîâûé âñåëåíñêèé ñîáîð äëÿ íåîæèäàííîãî ñóäà íàä ñàìèì Èîàííîì è îðèãåíèòàìè.
Âñå ýòî ïîõîæå íà ðîìàí, à ìåæäó òåì äåéñòâèòåëüíîñòü. Áûëè ïîñëàíû ãðàìîòû è ðèìñêîìó ïàïå Èííîêåíòèþ, ÷òîá îí ïðèñëàë íà ýòîò ñîáîð ïðåäñòàâèòåëåé çàïàäíîé öåðêâè. Íî ïàïà, ïî-âèäèìîìó, íå ïîæåëàë âìåøèâàòüñÿ â äåëî, è åãî ïðåäñòàâèòåëè íå ïðèåõàëè ïîä òåì ïóñòûì ïðåäëîãîì, ÷òî îæèäàëè "åùå âòîðîãî ïðèãëàøåíèÿ".
 ðåçóëüòàòå ñîáîð ýòîò è ñîñòîÿëñÿ â ôåâðàëå 403 ã. èç ïðåäñòàâèòåëåé îäíîé íèêîëàèòñêîé ôðàêöèè âèçàíòèéñêîãî äóõîâåíñòâà. Íè âîñòî÷íàÿ, íè ðèìñêàÿ öåðêîâü â íàñòîÿùåå âðåìÿ íå ñ÷èòàþò åãî ñâîèì ñîáîðîì, à íàçûâàþò "ðàçáîéíè÷üèì", àíàëîãè÷íî òîìó "ðàçáîéíè÷åñêîìó ñîáîðó" (Synodus latronus), êîòîðûé ÷åðåç 45 ëåò ïðîèñõîäèë â Ýôåñå (â 449 ãîäó) ïîä ïðåäñåäàòåëüñòâîì Äèîñêîðà Àëåêñàíäðèéñêîãî è ïîñòàíîâèë, áóäòî ÷åëîâå÷åñêîå åñòåñòâî Èèñóñà áûëî âïîëíå ïîãëîùåíî áîæåñêèì.
Îñîáåííî óñåðäñòâîâàë ïðîòèâ Èîàííà è îðèãåíèòîâ ñâ.Åïèôàíèé êèïðñêèé. Åùå âî âðåìÿ ïîäãîòîâêè ñîáîðà îí òàê çàäèðàòåëüíî äåðæàë ñåáÿ ïî îòíîøåíèþ ê ïðîðîêó, ÷òî âñå îðòîäîêñàëüíûå áèîãðàôû Èîàííà ïðèíóæäåíû çàìåíÿòü ôàêòû ôðàçàìè. "Îêëåâåòàë Òåîôèë (ãîâîðèò àâòîð "Ìèíåé") Èîàííà, ãîâîðÿ, ÷òî îí åðåòèê: îðèãåíèòîâ ê ñåáå ïðèíÿë è ïðè÷àùàåòñÿ ñ íèìè. Åïèôàíèé æå íåçëîáèâ áûë. Íå ïîçíàâ õèòðîñòè Òåîôèëîâîé, ïðèíÿë âåðó ëæè, ïî ïèñàííîìó: "íåçëîáèâûé ïðèäàåò âåðó âñÿêîìó ñëîâó". Ðåâíóÿ æå ñèëüíî ïî áëàãî÷åñòèè, îí ïðîêëÿë (åùå äî ïðèåçäà ñâîåãî â Êîíñòàíòèíîïîëü) ìåñòíûì ñîáîðîì ñâîèõ êèïðñêèõ åïèñêîïîâ îðèãåíîâû êíèãè è íàïèñàë Èîàííó, ÷òîáû ñîòâîðèë òî æå ñàìîå. Íî Èîàíí, íå òîðîïÿñü ê ýòîìó, óïðàæíÿëñÿ â áîæåñòâåííîì ïèñàíèè" 18).
Ãîâîðÿ ïðÿìûì ÿçûêîì, Èîàíí îòêàçàëñÿ íàîòðåç àíàôåìàòèçèðîâàòü îðèãåíîâû êíèãè, êîòîðûå, âåðîÿòíî, è çàêëþ÷àëè òå àñòðîëîãè÷åñêèå ñïîñîáû, êîòîðûìè îí ðóêîâîäñòâîâàëñÿ ïðè ñîñòàâëåíèè "Îòêðîâåíèÿ". Òàêîå óïîðñòâî ïðîðîêà, ïîñëå ÿâíîé íåóäà÷è åãî ïðîðî÷åñòâà, äî òîãî ðàññåðäèëî ïðåñòàðåëîãî ñâ.Åïèôàíèÿ, ïðèâûêøåãî çà ñòî ñ ëèøêîì ëåò ñâîåé æèçíè ê óâàæåíèþ, ÷òî îí ïðèì÷àëñÿ â Êîíñòàíòèíîïîëü åùå çà íåñêîëüêî íåäåëü äî óñòàíîâëåííîãî ñðîêà.  çíàê òîãî, ÷òî îí íå ïðèçíàåò Èîàííà çà åïèñêîïà, îí âûñàäèëñÿ â 7 êèëîìåòðàõ îò Êîíñòàíòèíîïîëÿ è, âîéäÿ ñàìîâîëüíî â ìåñòíóþ öåðêîâü, íàõîäÿùóþñÿ â âåäåíèè Èîàííà, íà÷àë äåéñòâîâàòü â íåé, êàê â ñâîåé ñîáñòâåííîé 19).
Îí îòñëóæèë òàì ñàìîâîëüíî ëèòóðãèþ è ïîñâÿòèë îäíîãî ÷åëîâåêà â äüÿêîíû, â ïðîòèâíîñòü öåðêîâíûì ïocòaíoâëeíèÿì, çàïðåùàþùèì åïèñêîïó ïîñâÿùàòü êîãî-ëèáî â ÷óæîé åïèñêîïèè 20). Çàòåì, âîéäÿ â Êîíñòàíòèíîïîëü è ïîñåëèâøèñü â ÷àñòíîì äîìå, îí îòêàçàëñÿ äàæå âèäåòüñÿ ñ Èîàííîì, îòâåòèâ åãî ïîñëàííûì: „Ïîêà Èîàíí íå âûãîíèò âîí èç ãîðîäà Äèîñêîðà è åãî ñõèìíèêîâ è íå ïîäïèøåò îòêàçà îò îðèãåíîâûõ êíèã, ÿ íå èìåþ îáùåíèÿ ñ Èîàííîì" 21).
Èìïåðàòîðñêàÿ ÷åòà óæå ñèëüíî áûëà âîcñòàíîâëåíà íà Èîàííà ñ ñàìîé åãî ïîåçäêè ïî Ìàëîé Àçèè, è òåïåðü, îñâîáîäèâøèñü îò ñòðàõà, íàñòîëüêî æå æåëàëà åãî óäàëåíèÿ èç Êîíñòàíòèíîïîëÿ, êàê ïðåæäå åãî âîäâîðåíèÿ â íåì. Ïîýòîìó Åïèôàíèé òîò÷àñ æå ïîñïåøèë âî äâîðåö, ãäå ïðèíÿò áûë êàê èçáàâèòåëü, ñî âñåâîçìîæíûìè çíàêàìè âíèìàíèÿ, è íå ðàç èìåë ñåêðåòíûå ñîâåùàíèÿ îòíîñèòåëüíî ñïîñîáîâ íèçâåðæåíèÿ Èîàííà. Îí äî òîãî óâëåêñÿ, ÷òî õîòåë äàæå âñåíàðîäíî îáëè÷àòü Èîàííà â îäíîì èç ãëàâíûõ ãîðîäñêèõ õðàìîâ, â ñîáîðå Àïîñòîëîâ, è ïðîêëÿñòü, êàê åðåòèêà, íî áëàãîðàçóìíûå ëþäè óäåðæàëè åãî, óêàçàâ, ÷òî èç ýòîãî, ïðè íåîáûêíîâåííîé ïîïóëÿðíîñòè Èîàííà â íàðîäå, íè÷åãî íå âûéäåò, êðîìå èçáèåíèÿ ñàìîãî Åïèôàíèÿ.
Òåì âðåìåíåì íà÷àëè ñîáèðàòüñÿ è äðóãèå ïðåäñòàâèòåëè âèçàíòèéñêîãî äóõîâåíñòâà. Ïðèåõàë Òåîôèë, ïðèâåäÿ ñ ñîáîþ äëÿ èìïåðàòîðñêîé ÷åòû è èõ áëèæàéøèõ ñàíîâíèêîâ íåñêîëüêî ãàëåð, "íàïîëíåííûõ èíäåéñêèìè ïðÿíîñòÿìè è ôðóêòàìè, è äðàãîöåííûìè ìàòåðèÿìè, øåëêîâûìè è çîëîòîòêàííûìè". Âìåñòå ñ íèì ïðèåõàëî "ìíîæåñòâî" íèêîëàèòñêèõ åïèñêîïîâ, ïðåñâèòåðîâ è äèàêîíîâ. Apèaíe, îðèãåíèòû, èîàííèòû è âñå îñòàëüíûå õðèñòèàíñêèå ñåêòû, êðîìå ãîñïîäñòâóþùåé, áûëè èñêëþ÷åíû, êàê ýòî äåëàëîñü è íà âñåõ äðóãèõ "âñåëåíñêèõ ñîáîðàõ".
Ãëàâíûìè ïðåäâîäèòåëÿìè ýòîé êëèêè, êðîìå Òåîôèëà è ñâ.Åïèôàíèÿ, áûëè Àêàêèé, åïèñêîï âåðåéñêèé, è Àíòèîõ Ïòîëåìàèäñêèé. Èç ñàìîãî ïàòðèàðõàòà Èîàííà ïðèåõàëè ê íèì óæå èçâåñòíûé íàì Ñåâåðèàí Ãàâàëüñêèé, âîññòàíîâëÿâøèé ïðîòèâ ïðîðîêà èìïåðàòðèöó âî âðåìÿ åãî îáúÿñíèòåëüíîé ïîåçäêè â Ìàëóþ Àçèè, è ôðàêèéñêèé åïèñêîï Ïàâåë Ãåðàêëèéñêèé, çàíÿâøèé ïðåäñåäàòåëüñêîå ìåñòî â äåíü ïðèãîâîðà íàä Èîàííîì, òàê êàê ïåðâîíà÷àëüíûé ïðåäñåäàòåëü, Òåîôèë Àëåêñàíäðèéñêèé, â ýòîò äåíü îòêàçàëñÿ ïåðâîïðèñóòñòâîâàòü 22). Ê íèì æå ïðèñîåäèíèëèñü íåñêîëüêî åïèñêîïîâ Ìàëîé Àçèè, ïîêèíóâøèõ Èîàííà è îðèãåíèòèçì ïîñëå åãî ïóòåøåñòâèÿ ê íèì. Îñòàëüíûå èç ïàòðèàðõàòà Èîàííà (äî ñîðîêà åïèñêîïîâ, îñòàâøèõñÿ è äî ñèõ ïîð âåðíûìè åìó) ñîáðàëèñü îêîëî íåãî. Èõ íå äîïóñòèëè íà ñîâåùàíèå, êàê åðåòèêîâ.
1) Tertia decima indictione venerunt Constantinopolim episcopi necessitatum quarundam gratia (Pallad. Dial., p. 50).
2) Òåïåðü ïðîõîæäåíèå Ñîëíöà îêàí÷èâàåòñÿ ëèøü îêîëî 17 þëèàíñêîãî äåêàáðÿ ââèäó íåñîîòâåòñòâèÿ çâåçäíîãî ãîäà ñ þëèàíñêèì.
3) Pallad. Dial., p. 50.
4) Æèòèÿ ñâÿòûõ. Íîÿáðü. Ìóðàâüåâ. Èñòîðèÿ ïåðâ. 4 âåêîâ õðèñò., ñòð. 341. Amedee Thierry. St Jean Chrysostome et 1'imperatrice Eudoxie, è èõ ïåðâîèñòî÷íèê - Palladius. Dialogus, p. 53.
5) Una die sexdecim episcopos deposuisse et suos loco illorum ordinasse (Pallad. Dial., p. 49).
6) Èíñèíóàöèÿ Çîñèìà ïðîòèâ èìïåðàòîðñêîãî àäúþòàíòà Èîàííà âûäóìàíà, ïî-âèäèìîìó, óæå âïîñëåäñòâèè: Plerique perhibebant (Ioannem) ejus filii, quern Arcadius habebat patrem esse (Zosim. V. 18). Thierry, 5.
7) Socr. V, 16.
8) Îáûêíîâåííî æå êîíñòàíòèíîïîëüñêèå åïèñêîïû ðóêîïîëàãàëèñü ôðàêèéñêèì åïèñêîïîì (Ìóðàâüåâ, ñòð. 345).
9) Quiconque n'admirait pas Origene et ne se declarait point son disciple fut taxe par lui d'anthropomorphisme et d'heresie... tel etait a cette epoque, c'est-a-dire dans les dernieres annees du IV siecle, le zele origeniste de Theophile (A. Thierry. St Jean Chrys., p. 116).
10) Æèòèÿ. Íîÿáðü. Socr. VI, 7. Sozom. VI, 30.
11) ×èòàòåëü âèäèò, ÷òî ãîñïîäñòâîâàâøàÿ öåðêîâü â ïåðèîä ïàíèêè ïîñâÿòèëà ñèëîé ê ceáå â åïèñêîïû íå îäíîãî Èîàííà, íî è äðóãèõ îðèãåíèòîâ.
12) Disciples fideles de 1'ecole d'Alexandrie, ils (les Longs-Freres) professaient dans les retraites de Nitric et de Scete un origenisme eclectique" (Thierry, p. 117).
13) Ammonio viro grandaevo, cum malis ejus plagas inflixisset et pugnis nares ejus cruentasset, inclamans his vocibus: „Haeretice, anathematiza Origenem!" (Pallad. Dial., p. 22). Thierry, p. 121.
14) Thierry, 125.
15) Æèòèÿ. Îêòÿáðü. Ìóðàâüåâ, ñòð. 343. Thierry, page 124.
16) „Ut communionem eis restitueret, quippe qui de Deo recte sentirent". Sozom. VIII, 13.
17) Se cum illo sentire scrpisit, et Origenis libros tanquam hujus-modi dogmatum auctoris calumniari coepit. Sozom. VIII, 13.
18) Æèòèÿ. Íîÿáðü.
20) Thierry, p. 153.
21) Thierry, p. 155.
22) Thierry. St Jean Chrysostome, p. 202.
|