VII. Èîàíí â ðîëè êîíñòàíòèíîïîëüñêîãî âåðõîâíîãî åïèñêîïà, íèçâåðãíóòîãî ñîáîðîì è íå ïðèçíàâàåìîãî íèêåì, êðîìå íàðîäà. Íîâûé ñóä íàä íèì, åãî çàòî÷åíèå, ññûëêà è ñìåðòü â èçãíàíèè
Èòàê, ñòèõèéíîå ÿâëåíèå ïðèðîäû, çåìëåòðÿñåíèå, êàê áóäòî íàðî÷íî ïðèøëî ê Èîàííó íà âûðó÷êó è âîññòàíîâèëî åìó, êàê àâòîðó "Îòêðîâåíèÿ â ãðîçå è áóðå", ïî÷òè âåñü åãî ïðåæíèé àâòîðèòåò. Åñëè áû ïîñëå ýòîãî Èîàíí ñòàë æèòü ïî ïðèìåðó ñâîèõ ïðåäøåñòâåííèêîâ, ñòàðàÿñü ïîääåðæàòü õîðîøèå îòíîøåíèÿ ñ èìïåðàòîðñêîé âëàñòüþ, èëè, ñêàæåì ïðÿìî, îñòàâèë áû ñâîè ðåñïóáëèêàíñêèå óáåæäåíèÿ, óñâîåííûå èì, âåðîÿòíî, åùå â àôèíñêîé ÿçû÷åñêîé øêîëå, òî îí, áåç ñîìíåíèÿ, ïðîæèë áû áëàãîïîëó÷íî äî êîíöà ñâîåé æèçíè.
Íî íè÷åãî ýòîãî Èîàíí íå ñäåëàë. Êàê â "Îòêðîâåíèè" îí íàçûâàë ñîþç öåðêâè ñ ãîñóäàðñòâîì ïðîñòèòóèðîâàíèåì åå, òàê íàçûâàë îí åãî è òåïåðü. Êàê òîãäà îí ïðèçûâàë íåáåñíûõ ïòèö ñëåòàòüñÿ, ÷òîáû ïîæðàòü òðóïû öàðåé è ïîëêîâîäöåâ, óáèòûõ ìå÷îì Åãîøóà-Èèñóñà, òàê è òåïåðü îí âñå åùå íàäåÿëñÿ, ÷òî ðàçäàñòñÿ æå, íàêîíåö, íà íèõ òîò ãðîìîâûé óäàð ñ ñåìüþ ðàñêàòàìè, î êîòîðîì "ãîëîñ ñ íåáà" ñêàçàë åìó: "ñêðîé, ÷òî ãîâîðèëè ñåìü ðàñêàòîâ ãðîìà, íå ïèøè ýòîãî" (Àïîê.,10,4).
Ïðèøåñòâèå Õðèñòà, êàê ìû âèäåëè èç ìíîãèõ ìåñò Àïîêàëèïñèñà, áûëî äëÿ íåãî âìåñòå ñ òåì è íà÷àëîì âñåîáùåãî ðàâåíñòâà è áðàòñòâà, êîãäà âñå "áóäóò ñèäåòü ðÿäîì ñî Õðèñòîì". Îí è òåïåðü ïðîäîëæàë ñåáÿ äåðæàòü ñ èìïåðàòîðîì è èìïåðàòðèöåé òàê æå ñâîáîäíî è íåçàâèñèìî, êàê è ñ ïîñëåäíèì èç èõ ïîääàííûõ, íå ïðèíèìàÿ íèêàêèõ äîõîäíûõ ïðèâèëåãèé îò èìïåðèè è íå äåëàÿ åé â ñâîþ î÷åðåäü íèêàêèõ óñëóã äëÿ ïîääåðæàíèÿ åå àâòîðèòåòà ñðåäè íàñåëåíèÿ.
Ïðè÷èíû äëÿ ñòîëêíîâåíèé ñ èìïåðàòîðñêîé âëàñòüþ äîëæíû áûëè ïðè òàêèõ óñëîâèÿõ âîçíèêàòü ñàìè ñîáîé. Âñå çíàëè îòðèöàòåëüíîå îòíîøåíèå Èîàííà ê âèçàíòèéñêî-ðèìñêîé äåñïîòèè, îëèöåòâîðåííîé èì â "Îòêðîâåíèè" â âèä ÷óäîâèùà ñ ñåìüþ ãîëîâàìè, íà êîòîðûõ íàõîäèëîñü ñåìü êîðîí ñ êîùóíñòâåííûìè òèòóëàìè è äåâèçàìè. Âñÿêèé ÷åì-ëèáî îáèæåííûé èìïåðàòîðîì èëè èìïåðàòðèöåé ñåé÷àñ æå áåæàë æàëîâàòüñÿ íà íèõ ê ãðîçíîìó ïðîðîêó, à Èîàíí ñ÷èòàë ñâîèì äîëãîì âûñëóøèâàòü èõ, è, åñëè íàõîäèë æàëîáó ñïðàâåäëèâîé, çàñòóïàëñÿ çà íèõ ïåðåä âëàñòåëèíàìè èìïåðèè.
Îäíàêî â ïåðâûå ìåñÿöû ïîñëå íîâîãî âîäâîðåíèÿ â Êîíñòàíòèíîïîëü åãî àâòîðèòåò, êàê ïðîðîêà, îïÿòü ïîäíÿëñÿ äî òàêîé ñòåïåíè, ÷òî ÷àñòûå çàñòóïíè÷åñòâà çà ãîíèìûõ è îáèæåííûõ âëàñòÿìè íå ìîãëè ïðèíîñèòü åìó áîëüøîãî âðåäà 1).
Ê íåìó, íåñîìíåííî, îòíîñèëèñü ïðè äâîðå ñ áîëüøèì ñòðàõîì, êàê î òîì è ñâèäåòåëüñòâóþò íåêîòîðûå ëåãåíäû, ïðèâîäèìûå åãî âèçàíòèéñêèìè áèîãðàôàìè. "Èçâåðãíóòûé ñîáîðîì" Èîàíí ïðîäîëæàë îñòàâàòüñÿ íà ñâîåì âûñîêîì ìåñòå, íå èìÿ íèêàêèõ èñêðåííèõ äðóçåé, êðîìå áëàãîãîâåâøåé ïåðåä íèì ÷àñòíîé ïóáëèêè, è íèêàêîãî ìîãó÷åãî çàùèòíèêà, êðîìå âîçâðàòèâøåãî åãî ñþäà Ïîñåéäîíà, ïîòðÿñàòåëÿ çåìëè.
Âñå, êàçàëîñü, ïîøëî ïî-ïðåæíåìó. Åãî ëþáèìàÿ äèàêîíèññà, çíàìåíèòàÿ êîíñòàíòèíîïîëüñêàÿ êðàñàâèöà Îëèìïèàäà 2), ïðîäîëæàëà îñòàâàòüñÿ ñ íèì â ñàìîé íåæíîé äðóæáå, íåñìîòðÿ íà äèôôàìàöèè ñîáîðà. Ñòàðèííûå áèîãðàôû íåðàçðûâíî ñâÿçûâàþò ñ ýòîãî ìîìåíòà åå ñóäüáó ñ ñóäüáîþ ñàìîãî Èîàííà. Îíè íå óêàçûâàþò äëÿ íåãî íèêàêèõ äðóãèõ äðóçåé, êîòîðûå ïîñòðàäàëè áû çà íåãî âïîñëåäñòâèè â òàêîé æå ñòåïåíè, êàê îíà, èëè ñîñòàâëÿëè áû â åãî äàëüíåéøåé æèçíè òàêîå æå íåîòúåìëåìîå çâåíî. Èìååì ëè ìû ïðàâî çàêëþ÷èòü èç ýòîãî, ÷òî è "íà åãî çàêàò ïå÷àëüíûé ìåëüêíóëà ëþáîâü óëûáêîþ ïðîùàëüíîé"?
Ó Èîàííà, êàê ìû íå ðàç âèäåëè, áûëî î÷åíü íåæíîå è ëþáÿùåå ñåðäöå. Âî âðåìÿ åãî íàñèëüñòâåííîãî ïðèâîçà â Êîíñòàíòèíîïîëü, îêðóæåííîãî îðåîëîì âäîõíîâåííîãî ïðîðîêà, ïîñâÿùåííîãî âî âñå òàéíû áîãà è ïðèðîäû, îí âîâñå íå áûë åùå íàñòîëüêî ñòàð, ÷òîáû èñêëþ÷àòü âîçìîæíîñòü âîçíèêíîâåíèÿ ê íåìó ó êîíñòàíòèíîïîëüñêèõ äàì áîëå íåæíûõ ÷óâñòâ, ÷åì óâàæåíèå. Åìó åäâà ëè áûëî òîãäà áîëå 45 ëåò 3), äà è ýòî ÷èñëî ìîãëî áûòü äî íåêîòîðîé ñòåïåíè òåíäåíöèîçíî ïðåóâåëè÷åíî, òàê êàê äëÿ ñðåäíåâåêîâûõ èñòîðèêîâ, âûáðîñèâøèõ èç åãî æèçíè "Îòêðîâåíèå", äîëæíî áûëî êàçàòüñÿ ìàëî âåðîÿòíûì åãî ñëèøêîì ðàííåå âîçâûøåíèå.
Ïðè òàêèõ îáñòîÿòåëüñòâàõ áûëî áû òðóäíî îæèäàòü, ÷òîáû åãî ñåðäöå îñòàëîñü õîëîäíûì è íåîòçûâ÷èâûì íà òî îáîæàíèå, ñ êàêèì âñòðåòèëè åãî â Êîíñòàíòèíîïîëå âñå æåíùèíû, ïîêëîíÿâøèåñÿ åìó, êîíå÷íî, íåñðàâíåííî áîëåå, ÷åì ñàìîìó áîãó, êîòîðîãî îíè íèêîãäà íå âèäàëè.
Ïîýòîìó è äðóæáà ìåæäó Èîàííîì è Îëèìïèàäîé ìîãëà ëåãêî ïðåâðàòèòüñÿ â ëþáîâü ïðè èõ ïîñòîÿííûõ âñòðå÷àõ. Íî ñàìî ñîáîé ïîíÿòíî, ÷òî, ðàññìàòðèâàÿ îòíîøåíèÿ ìåæäó ïîëàìè ñ ÷èñòî ìîíàøåñêîé òî÷êè çðåíèÿ, èõ áëàãî÷åñòèâûå æèçíåîïèñàòåëè âñåìè ñèëàìè ñòàðàþòñÿ óáåäèòü ÷èòàòåëÿ, ÷òî ìåæäó íèìè íå áûëî äàæå è ïëàòîíè÷åñêîé ëþáâè, à íå òîëüêî òîé, â êîòîðîé îáâèíèë èõ ñîáîð, êîãäà òðåáîâàë îò Èîàííà îáúÿñíåíèÿ, ïî÷åìó îí âîñêëèêíóë âäðóã ñðåäè ñëóæáû: "Ïîãèáàþ, ñõîæó ñ óìà îò ëþáâè!" 4).
Õâàòàÿ ÷åðåç êðàé â ñâîåì óñåðäèè, îíè äîâîäÿò äåëî â ýòîì ñëó÷àå ïðÿìî äî ñìåøíîãî, ÷åì è îáíàðóæèâàþò ñâîþ çàòàåííóþ öåëü. Òàê, íàïðèìåð, â Ìèíåÿõ ðàññêàçûâàåòñÿ ìåæäó ïðî÷èì, áóäòî Îëèìïèàäà áûëà äî òîãî êîíôóçëèâà, ÷òî íèêîãäà â æèçíè íå õîäèëà äàæå â áàíþ, ïîòîìó ÷òî "ñàìà ñåáÿ ñòûäèëàñü, íå õîòåëà çðåòü íàãîòû ñâîåãî òåëà, à êîãäà íóæíî áûëî âûìûòüñÿ, òî îíà âõîäèëà â îäíîé ðóáàøêå â ñîñóä, íàïîëíåííûé òåïëîé âîäîé, è ìûëàñü â òîì ñîñóä, íå ñíèìàÿ åå" 5).
Îíà áûëà óðîæäåííàÿ êîíñòàíòèíîïîëüêà, äî÷ü ñåíàòîðà Àíèñèÿ Ñåêóíäà. Åùå äî äîñòèæåíèÿ ñîâåðøåííîëåòèÿ åå âûäàëè çàìóæ çà ñûíà åïàðõà Heâpeäèÿ, óìåðøåãî ÷åðåç äâà èëè ïîëòîðà ãîäà ïîñëå ñâàäüáû, îñòàâèâ åå íàñëåäíèöåé "âåëèêèõ áîãàòñòâ è áåñ÷èñëåííûõ èìåíèé", ïðèíàäëåæàâøèõ, ãëàâíûì îáðàçîì, åå ñîáñòâåííîìó óìåðøåìó îòöó. Èìïåðàòîð Ôåîäîñèé, öàðñòâîâàâøèé åùå â òî âðåìÿ, íà÷àë åå ñâàòàòü çà ñâîåãî ðîäñòâåííèêà Åëïèäèÿ. Íî ãîðäàÿ êðàñàâèöà íå çàõîòåëà ýòîãî æåíèõà, çà ÷òî è íàâëåêëà íà ñåáÿ çëîáó èìïåðàòîðà è íàëîæåíèå îïåêè íà ñâîè èìåíèÿ. Ýòî ïîäíåâîëüíîå ïîëîæåíèå ïðîäîëæàëîñü, âåðîÿòíî, äî ñàìîé ñìåðòè Ôåîäîñèÿ, õîòÿ îäèí èç ìîíàøåñêèõ áèoãpaôoâ Îëèìïèàäû è ãîâîðèò, áóäòî Ôåîäîñèé, óñëûõàâ î òîì, ÷òî îíà ïî ïðè÷èíå ñâîåé íåîáû÷àéíîé ñêðîìíîñòè "äàæå â áàíþ íå õîäèò", ïîâåëåë åé ñíîâà âëàäåòü ñâîèì èìåíèåì 6).
Äîïóñêàÿ, ÷òî îïåêà ñ íåå áûëà ñíÿòà ñåé÷àñ æå ïîñëå ñìåðòè Ôåîäîñèÿ, ò.å. â óæàñíûå àïîêàëèïòè÷åñêèå ãîäû, ìû ëåãêî ïîéìåì è òî óïîòðåáëåíèå, êîòîðîå ñäåëàëà èç ñâîèõ áîëüøèõ äîõîäîâ ýòà, ïî-âèäèìîìó, ñîâñåì åùå ìîëîäàÿ æåíùèíà. Îíà íà÷àëà ðàçäàâàòü èõ íà ïîìîùü áåäíûì è áîëüíûì, "çàêëþ÷åííûì â òåìíèöàõ è íàõîäÿùèìñÿ â äàëåêèõ ññûëêàõ" è íà âñÿêèå áëàãîòâîðèòåëüíûå äåëà.  òî âðåìÿ, êàê Èîàíí áûë â ïåðâûé ðàç âîäâîðåí íàñèëüíî â Êîíñòàíòèíîïîëå, îíà, êàê ãîâîðÿò Ìèíåè, óæå áûëà âîçâåäåíà â çâàíèå äèàêîíèññû åãî ïðåäøåñòâåííèêîì Íåêòàðèåì. Íî, ïðèíèìàÿ âî âíèìàíèå, ÷òî Íåêòàðèé è Èîàíí ïðèíàäëåæàëè ê ñîâåðøåííî ïðîòèâîïîëîæíûì õðèñòèàíñêèì ôðàêöèÿì - Íåêòàðèé ê ãîñóäàðñòâåííîé öåðêâè, à Èîàíí - ê åå âðàãàì 7), - íåñðàâíåííî áîëåå âåðîÿòíî, ÷òî îíà áûëà ðóêîïîëîæåíà ñàìèì Èîàííîì â åãî ñîáñòâåííûå äèàêîíèññû ïîñëå òîãî, êàê ïåðåäàëà åìó âñå ñâîè èìóùåñòâà è äîõîäû. Íåêòàðèé æå ïðèäóìàí, âåðîÿòíî, ñïåöèàëüíî äëÿ òîãî, ÷òîáû ïîêàçàòü, ÷òî îíà ñîñòîÿëà ïðè öåðêâè åùå ðàíåå ïîÿâëåíèÿ Èîàííà è ïîñòóïèëà â äèàêîíèññû ïîìèìî åãî ëè÷íîãî îáàÿíèÿ.
Ê íåé-òî â èìåíèÿ, êàê ìû óæå çíàåì, è ïîìåñòèë Èîàíí áåæàâøèõ ê íåìó èç Åãèïòà îðèãåíèòîâ, à ïîòîìó ïîíÿòíî, ÷òî è íà íåå ïðîñòåðëîñü íåóäîâîëüñòâèå íèêîëàèòñêîãî ñîáîðà. Íåîæèäàííàÿ ðàçâÿçêà ïîñðåäñòâîì çåìëåòðÿñåíèÿ è áûñòðîå áåãñòâî âñåõ ÷ëåíîâ ñîáîðà ïîìåøàëè äàëüíåéøèì çàñåäàíèÿì, íà êîòîðûõ, âåðîÿòíî, áûëè áû òàêæå àíàôåìàòèçèðîâàíû è îðèãåíèòû, è Îëèìïèàäà, êàê îäíà èç íèõ. Íàìåêè íà òàêóþ åå ñóäüáó ìû è èìååì â ñàìèõ Ìèíåÿõ:
"Îí æå (ò.å. îáùèé êîçåë îòïóùåíèÿ ýòîãî ñîáîðà, íåóìåðåííî ðåâíîñòíûé Òåîôèë) ãíåâàëñÿ íà Èîàííà è ïîêóøàëñÿ îáåññëàâèòü îíóþ (Îëèìïèàäó), íî íè îò êîãî íå áûëî âåðû âðàæäåáíûì åãî êëåâåòàì" 8). "Èîàíí æå, - ïðîäîëæàåò àâòîð, - ëþáèë åå äóõîâíîþ ëþáîâèþ, êàê íåêîãäà ñâÿòîé àïîñòîë Ïàâåë Ïåðñèäó, î êîòîðîé ïèøåò: "öåëóéòå Ïåðñèäó, âîçëþáëåííóþ, êîòîðàÿ ìíîãî òðóäèëàñü î ãîñïîäå". Îëèìïèàäà æå ñâÿòàÿ ñîòâîðèëà íå ìåíåe Ïåðñèäû, ìíîãî òðóäÿñü âî èìÿ ãîñïîäà è ñëóæà ñâÿòûì ñ âåëèêîþ âåðîþ è òåïëîþ ëþáîâüþ. Êîãäà æå Èîàíí áûë èçãîíÿåì íåïîâèííûé ñî ñâîåãî ïðåñòîëà, áëàæåííàÿ Îëèìïèàäà ñ ïðî÷èìè ÷åñòíûìè äèàêîíèññàìè ïëàêàëà î òîì ìíîãî" 9).
Íî âîò òåïåðü Èîàíí âîçâðàòèëñÿ ê íèì â íîâîì îðåîëå òàèíñòâåííîãî ìîãóùåñòâà, è âñå ñíîâà ïîøëî ïî-ïðåæíåìó ìåæäó âåðíûìè äðóçüÿìè. Îäíàêî ýòîò ìèð è òèøèíà ïðîäîëæàëèñü òîëüêî äâà ìåñÿöà.
 èþëå òîãî æå 403 ãîäà íà îäíîé èç ãëàâíûõ êîíñòàíòèíîïîëüñêèõ ïëîùàäåé, íåäàëåêî îò õðàìà ñâ.Ñîôèè, áûëà âîçäâèãíóòà íà ìðàìîðíîé êîëîííå ñòàòóÿ èìïåðàòðèöû Åâäîêñèè 10). Íà ýòîé æå ñàìîé ïëîùàäè îáûêíîâåííî óñòðàèâàëèñü â ïðàçäíè÷íûå äíè ãëàâíûå íàðîäíûå óâåñåëåíèÿ: áàëàãàíû, ïåíèå, ïëÿñêè è ìóçûêà.
Èîàíí, êàê ìû óæå çíàåì èç ìíîãèõ ìåñò "Îòêðîâåíèÿ", íå âûíîñèë èìïåðàòîðñêèõ èçîáðàæåíèé â ïóáëè÷íûõ ìåñòàõ. Îí, ïî-âèäèìîìó, âñåãäà ïîäîçðåâàë, ÷òî ýòî òîëüêî ïåðâûé øàã ê çà÷èñëåíèþ èìïåðàòîðîâ â ñâÿòûå ñî ñòîðîíû ãîñóäàðñòâåííîé öåðêâè, êàê ýòî è áûëî ñäåëàíî óæå ñ Êîíñòàíòèíîì Ïåðâûì. Ïðèïîìíèòå âûðàæåíèÿ îá èêîíå çâåðÿ â ãëàâå 13 "Îòêðîâåíèÿ â ãðîç è áóðå", à òàêæå è òî îáñòîÿòåëüñòâî, ÷òî, êîãäà Èîàíí 17 ëåò òîìó íàçàä áûë åùå ïðîïîâåäíèêîì ó îðèãåíèòñêîãî åïèñêîïà Ôëàâèàíà â Àíòèîõèè, íàðîä íèñïðîâåðã òàì èçîáðàæåíèÿ òîãäàøíåãî èìïåðàòîðà Ôeoäocèÿ è åãî íàñëåäíèêîâ, òåïåðåøíèõ èìïåðàòîðîâ Âèçàíòèè è Ðèìà - Àðêàäèÿ è Ãîíîðèÿ. ß óæå èìåë ñëó÷àé óêàçàòü, ÷òî ýòî íèçâåðæåíèå áûëî íå áåç âëèÿíèÿ åãî ðå÷åé "î ñòàòóÿõ ê àíòèîõèéñêîìó íàðîäó", - íå òåõ ðå÷åé, êàêèå ñîáëàãîèçâîëèëè ñîîáùèòü íàì ïîçäíåéøèå ðåäàêòîðû èëè ñîñòàâèòåëè èõ ïî ñëóõàì è âîñïîìèíàíèÿì, à òåõ, êàêèå Èîàíí äåéñòâèòåëüíî ïðîèçíîñèë. Çà ýòè èìåííî ðå÷è, êàê ÿ ïûòàëñÿ ïîêàçàòü, è ïðèøëîñü åìó, âåðîÿòíî, áåæàòü èç Àíòèîõèè, ñêèòàòüñÿ ïî Ìàëîé Àçèè è ïîïàñòü, íàêîíåö, íà îñòðîâ Ïàòìîñ, à åãî åïèñêîïó Ôëàâèàíó ïðèøëîñü åõàòü èëè áûòü ïðÿìî ïðèâåçåííûì â Êîíñòàíòèíîïîëü äëÿ îïðàâäàíèÿ ïåðåä èìïåðàòîðîì.
"Ñ ïîíèêøèì ÷åëîì, - ãîâîðèò îá ýòîì ñîáûòèè åãî èñòîðèê, - ñîøåë îí â öàðñêèå ïàëàòû, êàê áû ñàì âèíîâíûé â ìÿòåæå àíòèîõèéñêîì" 11), à èìïåðàòîð Ôåîäîñèé äàæå "íå ïîçâîëèë Ôëàâèàíó îñòàòüñÿ íà ïðàçäíèê Ïàñõè â Öàðüãðàäå, ò.å., ãîâîðÿ ïðÿìûì ÿçûêîì, âûãíàë åãî òîò÷àñ âîí èç ñòîëèöû.
Ïîäòâåðæäåíèåì âçãëÿäà íà àíòèîõèéñêîå íèçâåðæåíèå è ìïåðàòîðñêèõ ñòàòóé â 387 ãîäó êàê íà ðåçóëüòàòû ïðîïîâåäåé Èîàííà ÿâëÿåòñÿ è åãî ïîâåäåíèå â íàñòîÿùåì ñëó÷àå, ïðè àíàëîãè÷íîì âîçäâèæåíèè ñòàòóè èìïåðàòðèöû â Êîíñòàíòèíîïîëå. Îí ñåé÷àñ æå ïóáëè÷íî ïðîòåñòîâàë ïðîòèâ ýòîãî ìîíóìåíòà è ïðîèçíåñ ñ öåðêîâíîé êàôåäðû ãðîìîâóþ ðå÷ü, íå ïåðåäàííóþ íàì âåðíîïîääàííè÷åñêèìè âèçàíòèéñêèìè èñòîðèêàìè. Íî âñå îíè ãîâîðÿò, ÷òî ðå÷ü áûëà îäíà èç ñàìûõ çàæèãàòåëüíûõ 13), è âåñü ãîðîä ïðèøåë â âîëíåíèå.
Êîãäà Èîàíí ÿâèëñÿ ïîñëå ýòîãî ñ êàêèì-òî òðåáîâàíèåì (ìîæåòå áûòü, äëÿ ïåðåãîâîðîâ ïî ïîâîäó ýòîé ñàìîé ñòàòóè) 14), èìïåðàòðèöà âåëåëà âûãíàòü åãî èç äâîðöà, à Èîàíí â îòâåò çàïðåòèë âïóñêàòü åå â ñâîþ áàçèëèêó. Ðàcñêàç îá ýòîì ïîñëåäíåì ñîáûòèè, ïðåâðàòèâøåìñÿ â ëåãåíäó, íàñòîëüêî èíòåðåñåí, ÷òî ÿ ïðèâîæó åãî öåëèêîì, ñîõðàíèâ è ñàìûé ëåãåíäàðíûé õàðàêòåð èçëîæåíèÿ ñòàðèííîãî ëåòîïèñöà.
"Êîãäà íàñòóïèë ïðàçäíèê Âîçäâèæåíèÿ ÷åñòíîãî êðåñòà (14 ñåíòÿáðÿ), è ñîáðàëñÿ âåñü íàðîä â öåðêâè, è ïðèøåë â íåå öàðü ñî ñâîèìè âåëüìîæàìè, - ïîäîøëà ê öåðêâè òàêæå è öàðèöà ñî ñâîèìè ïðèäâîðíûìè. Êîãäà æå óâèäåëà áðàòèÿ, ÷òî îíà èäåò, çàòâîðèëà ïåðåä íåþ öåðêîâíûå äâåðè, íå äàâàÿ åé âîéòè âíóòðü... Âñå åå ñëóãè âîïèëè: îòâîðèòå ãîñïîæå öàðèöå! Íî îòâå÷àëà áðàòèÿ: ïàòðèàðõ (Èîàíí) íå âåëåë åå ïóñêàòü! Îíà æå èñïîëíèëàñü ñòûäà è ãíåâà è ãîâîðèëà, âîïèÿ (íà óëèöå): ñìîòðèòå è ïîéìèòå âñå, êàêîå áåñ÷åñòèå òâîðèò ìíå ýòîò ãíåâëèâûé ÷åëîâåê! Âñå â öåðêîâü âõîäÿò íåâîçáðàííî, îäíîé ìíå âîçáðàíÿåò! Íåóæåëè íå ìîãó ÿ îòîìñòèòü åìó è ñîãíàòü åãî ñ êàôåäðû!"
"Ïîêà îíà âîïèëà òàêèì îáðàçîì, îäèí èç ïðèøåäøèõ ñ íåþ (âîèíîâ) îáíàæèë ñâîé ìå÷ è ïðîñòåð ñâîþ ðóêó, æåëàÿ óäàðèòü ìå÷îì â äâåðü. È âäðóã óñîõëà åãî ðóêà è áûëà íåäâèæèìà, êàê ìåðòâàÿ. Âèäÿ æå òî, öàðèöà è âñå ñ íåþ ñèëüíî èñïóãàëèñü è âîçâðàòèëèñü âñïÿòü" 15).
Ëåãåíäàðíûé õàðàêòåð ðàcñêàçà è ÷óäåñíàÿ ïðèáàâêà î ðóêå ãàëàíòíîãî âîèíà, æåëàâøåãî ïðîáèòü ìå÷îì äîðîãó äëÿ ìîëîäîé èìïåðàòðèöû, ïîêàçûâàþò òîëüêî, êàê ñèëüíî áûëî âîçáóæäåíî íàðîäíîå âîîáðàæåíèå ïîñòóïêîì Èîàííà. Î÷åâèäíî, ÷òî äëÿ òàêîãî ïîñòóïêà, êàê è äëÿ èçãíàíèÿ ãðîçíîãî ïðîðîêà èç äâîðöà, äîëæíû áûëè ñóùåñòâîâàòü íå ìàëîâàæíûå ïðè÷èíû.
À ìåæäó òåì òåîëîãè äàþò ëèøü ïðèäóìàííûé èìè, èëè, âåðíåå, ïðÿìî ïåðåïèñàííûé èç Áèáëèè ïðåäëîã. Îíè íàì ñîîáùàþò î "Ôåîãíîñòîâîé âäîâå", íå õîòåâøåé ïðîäàòü èìïåðàòðèöå ñâîé âèíîãðàäíèê 16) íè "çà êàêèå äåíüãè è íå õîòåâøåé îáìåíÿòü åãî íà êàêîé-ëèáî äðóãîé, ÷åì áóäòî áû è âûçâàíî áûëî ïóòåøåñòâèå Èîàííà ñ õîäàòàéñòâîì ê èìïåðàòðèö è åãî èçãíàíèå èç äâîðöà.
Ñîïîñòàâëåíèå âàæíåéøèõ ñîáûòèé â èõ ëîãè÷åñêîé ïîñëåäîâàòåëüíîñòè (êàêîâà ïîñòàíîâêà ñòàòóè Åâäîêñèè â èþëå èëè â àâãóñòå 403 ãîäà è íåäîïóùåíèå Åâäîêñèè â õðàì Èîàííà íà ïðàçäíèê Âîçäâèæåíèÿ êðåñòà 14 ñåíòÿáðÿ) ïðèâîäèò ê çàêëþ÷åíèþ, ÷òî âñå ýòî ïðîèçîøëî èìåííî èç-çà óïîìÿíóòîãî ìîíóìåíòà. Íåñìîòðÿ íà âñå ðå÷è è óãîâîðû Èîàííà, ñòàòóÿ, ïî-âèäèìîìó, íå áûëà ñíÿòà (èíà÷å èñòîðèêè íå ïðåìèíóëè áû óïîìÿíóòü îá ýòîì).
È âîò Èîàíí, íå ïðèíÿòûé èìïåðàòðèöåé èëè ïðÿìî âûãíàííûé åþ âîí, êîãäà ïðèøåë â ïîñëåäíèé ðàç óâåùàòü åå, ðåøèë íå ïóñêàòü åå â ñâîþ öåðêîâü, ìîòèâèðóÿ ýòî òåì íåîïðîâåðæèìûì äëÿ íåãî äîâîäîì, ÷òî, "åñëè òû æåëàåøü ñòîÿòü íà ãîðîäñêîé ïëîùàäè áîãèíåé, òî çà÷åì æå èäòè êî ìíå â õðàì, çíàÿ, ÷òî ÿ íå ïðèçíàþ íèêàêèõ áîãîâ, êðîìå îäíîãî íåáåñíîãî".
Íî ÷òî æå äåëàë èìïåðàòîð, íàõîäèâøèéñÿ âíóòðè õðàìà ñî âñåé ñâîåé ñâèòîé, è ñëûøàâøèé îòòóäà, êàê åãî ñóïðóãà "âîïèò" ïî äðóãóþ ñòîðîíó äâåðåé? Âèçàíòèéñêèå èñòîðèêè ãîâîðÿò, ÷òî îí "ìîë÷àë, êàê áóäòî íè÷åãî íå âåäàë", è ýòî î÷åíü ïðàâäîïîäîáíî. Ñëàáîõàðàêòåðíûé è ñóåâåðíûé Àðêàäèé áîÿëñÿ, êàê îãíÿ, è ãðîçíîãî ïðîðîêà, è ñâîåé ñîáñòâåííîé ñóïðóãè, êîòîðàÿ, íåñìîòðÿ íà ñâîþ ìîëîäîñòü, äåðæàëà åãî â åæîâûõ ðóêàâèöàõ è çàäàâàëà åìó ñèëüíûå ãîëîâîìîéêè çà êàæäîå íåïîñëóøàíèå.  ýòîò óæàñíûé äëÿ íåãî ìîìåíò ñòîëêíîâåíèÿ äâóõ åãî âëàñòåé îí, âåðîÿòíî, æåëàë ëèøü îäíîãî: óáåæàòü êóäà-íèáóäü â ïóñòûíþ è ñêðûòüñÿ òàì íàâåêè, ÷òîáû íèêîãäà íå ïîïàäàòüñÿ áîëüøå íà ãëàçà íè ïðîðîêó, íè ñóïðóãå.
Íî åìó íå áûëî ñóæäåíî ýòîãî. Ïðîñòîÿâ â òðåïåòå äî êîíöà ñëóæáû, îí äîëæåí áûë âîçâðàòèòüñÿ äîìîé. ×òî òàì ñäåëàëà ñ íèì èìïåðàòðèöà, êàê îíà âñòðåòèëà åãî è êàê îïðàâäûâàëñÿ îí ïåðåä íåé â ñâîåì ïîâåäåíèè, - ïóñòü ýòî îïèøåò êàêîé-íèáóäü òàëàíòëèâûé ðîìàíèñò. Íî ðåçóëüòàò ýòîé ñåìåéíîé ñöåíû áûë î÷åíü ïå÷àëåí äëÿ Èîàííà.
Èìïåðàòîð ðàçîñëàë êî âñåì åïèñêîïàì âèçàíòèéñêîé öåðêâè ãðàìîòû äëÿ ñîçûâà íîâîãî âñåëåíñêîãî ñîáîðà, ÷òîáû ñóäèòü Èîàííà, è ïîñëå ýòîãî íè ðàçó íå âõîäèë ê íåìó â áàçèëèêó.
È âîò ïîåõàëè îïÿòü â Êîíñòàíòèíîïîëü âñå ïðåæíèå åïèñêîïû, êðîìå óìåðøåãî Åïèôàíèÿ è êðîìå Òåîôèëà, êîòîðûé â ýòîò ðàç áëàãîðàçóìíî âîçäåðæàëñÿ è ïîñëàë âìåñòî ñåáÿ è ïîëíîãî ñîáðàíèÿ ñâîèõ åïèñêîïîâ òîëüêî òðåõ èç ïîñëåäíèõ.
Âñå îæèäàåìûå ÷ëåíû ñîáîðà óñïåëè ñúåõàòüñÿ â Êîíñòàíòèíîïîëü î÷åíü ñêîðî ïîñëå ðîæäåñòâåíñêèõ ïðàçäíèêîâ, ò.å. â íà÷àëå 404 ãîäà 17). Ãëàâíûìè âðàãàìè Èîàííà îêàçàëèñü òåïåðü Ëåîíòèé, åïèñêîï àíêèðñêèé, è èçâåñòíûå íàì ïî ïðåæíåìó ñîáîðó Àêàêèé, Àíòèîõ è Ñåâåðèàí. À ñî ñòîðîíû çàùèòíèêîâ Èîàííà âûäàâàëñÿ, ãîâîðÿò, ïðåñòàðåëûé Ýëïèäèé, åïèñêîï Ëàîäèêèè, ò.å. òîãî ñàìîãî ãîðîäà, êîòîðûé Èîàíí â "Îòêðîâåíèè" ñ÷èòàëà îäíèì èç ñâîèõ, íî óïðåêàë åãî çà òî, ÷òî îí "íè õîëîäåí, íè ãîðÿ÷, à òåïë" 18).
Ïðîèçîøëè ñèëüíûå ïðåíèÿ ìåæäó âðàãàìè è ñòîðîííèêàìè Èîàííà íà ýòîì ñîáîðå. Íî Èîàíí îáúÿâèë è åãî íåêîìïåòåíòíûì äëÿ ñåáÿ è îòêàçàëñÿ ïðèäòè äëÿ îáúÿñíåíèé, âåðîÿòíî, ïîä òåì ïðåäëîãîì, ÷òî áîëüøèíñòâî åãî ÷ëåíîâ ñîñòîÿò íà ñîäåðæàíèè ó ãîñóäàðñòâà.
Ïîñëå íåñêîëüêèõ áóðíûõ ñîâåùàíèé íîâîãî ñîáîðà (íà êîòîðûé, çàìåòèì, òîæå íå ÿâèëèñü ïðåäñòàâèòåëè çàïàäíîé öåðêâè) áûëà âûíåñåíà ðåçîëþöèÿ. Îíà íå íàëàãàëà íà Èîàííà íèêàêîé íîâîé âèíû, òîëüêî ïðèçíàëè áîëüøèíñòâîì ãîëîñîâ, ÷òî ïåðâûé ñîáîð íàä íèì áûë íàñòîëüêî æå ïðàâèëåí, êàê è âñå ïðåäûäóùèå âñåëåíñêèå ñîáîðû, è ïîòîìó, êàê ãîâîðÿò, åìó çàäàëè òîëüêî îäèí âîïðîñ:
"Êàêèì îáðàçîì îí, áóäó÷è íèçâåðæåí, äåðçíóë ñíîâà âçîéòè íà êàôåäðó 19) ðàíüøå äðóãîãî ñîáîðà, êîòîðûé ñíÿë áû ñ íåãî îòëó÷åíèå?"
Èîàíí æå, ïî ñëîâàì èñòîðèêîâ, îòâåòèë èì:
"ß íå áûë íà òîì ñóäå, íå îáúÿñíÿëñÿ ñ ìîèìè ñîïåðíèêàìè, íå âèäåë îáâèíåíèé, âçâåäåííûõ íà ìåíÿ, è íå ïîëó÷àë ïðèãîâîðà. Öàðè ìåíÿ èçãíàëè è òå æå öàðè ñíîâà âîçâðàòèëè".
Íî ñîáîð íå ïðèíÿë âî âíèìàíèå ýòîãî îòâåòà Èîàííà, è ïðåäàë åãî àíàôåìå 20), à Èîàíí ïî-ïðåæíåìó íå îáðàòèë íèêàêîãî âíèìàíèÿ íà ñâîå îòëó÷åíèå è äàæå íà ïîñòàíîâëåíèå âìåñòî ñåáÿ â êîíñòàíòèíîïîëüñêèå åïèñêîïû Àðçàñà. Îí ïðîäîëæàë ïðîïîâåäûâàòü è óïðàâëÿòü ñâîèì ïàòðèàðõàòîì âî ãëàâå îñòàâøèõñÿ ó íåãî ñîðîêà èëè îêîëî òîãî åïèñêîïîâ, íàçûâàâøèõñÿ è î à í í è ò à ì è, â îòëè÷èå îò "íèçâåðãíóòûõ" åùå äî ñèõ ïîð îðèãåíèòîâ. Ïî÷òè âñå æèòåëè ñòîëèöû îñòàëèñü âåðíûìè åìó è òåïåðü.  òå õðàìû, â êîòîðûõ ïðîïîâäûâàëè åãî ñîïåðíèêè, íèêòî íå õîòåë èäòè èç ÷àñòíîé ïóáëèêè.
Òàê ïðîøåë ïî÷òè âåñü Âåëèêèé ïîñò 21), è ïðèáëèæàëàñü Ïàñõà 404 ãîäà, ïðèõîäèâøàÿñÿ ó íèêîëàèòîâ â ýòîì ãîäó íà 17 àïðåëÿ. Èìïåðàòîð Àðêàäèé, ïî-âèäèìîìó, íè ðàçó íå áûâàâøèé â öåðêâè ñî âðåìåíè íåäîïóùåíèÿ â íåå ñâîåé ñóïðóãè, ïîñëàë, ïî ñëîâàì Ïàëëàäèÿ è íåêîòîðûõ äðóãèõ, ê Èîàííó, ãîâîðÿ åìó:
"Óéäè èç öåðêâè, ïîòîìó ÷òî òû àíàôåìàòèçèðîâàí è ìíå íåëüçÿ âîéòè â áàçèëèêó, ïîêà òû â íåé".
Èîàíí æå áóäòî áû ïðåäëîæèë åìó (åñëè ïîñìååò ïîñëå ïðîøëîãî çåìëåòðÿñåíèÿ) èçãíàòü ñåáÿ âòîðè÷íî:
"Íå óéäó, ïîêà íå áóäó âûãíàí ñèëîé. Ïîøëè ñâîèõ, ÷òîáû âûøâûðíóëè ìåíÿ, è òîãäà ÿ áóäó èìåòü èçâèíåíèåì òî, ÷òî óøåë èç öåðêâè íå ñâîåé âîëåé, à èçãíàí öàðñêîé âëàñòüþ!" 22).
Íî ïåðñïåêòèâà âòîðîãî çåìëåòðÿñåíèÿ, ïî-âèäèìîìó, ñîâñåì íå íðàâèëàñü èìïåðàòîðó è èìïåðàòðèöå. Õîäèòü æå â ïóñòûå íèêîëàèòñêèå õðàìû, â òî âðåìÿ êàê âåñü íàðîä òîëïèòñÿ ó Èîàííà è åãî ïðåñâèòåðîâ èîàííèòîâ, áûëî, êîíå÷íî, îáèäíî äëÿ ñàìîëþáèÿ.
Íàêîíåö, ÷òîáû óëàäèòü äåëî, áûë ïðèäóìàí êåì-òî çàìå÷àòåëüíî îñòðîóìíûé è âïîëíå ñîîòâåòñòâóþùèé íàèâíûì âîççðåíèÿì òîãî âðåìåíè ñïîñîá. Äëÿ òîãî, ÷òîáû áîã íå ìîã ðàçðóøèòü ãîðîäà çåìëåòðÿñåíèåì, íå âûïóñêàòü èç íåãî Èîàííà, à äåðæàòü ïîä äîìàøíèì àðåñòîì, â åãî îáû÷íîì æèëèùå, ãäå åìó ïðèøëîñü áû òîæå ïîãèáíóòü ïîä ðàçâàëèíàìè 23). Ýòîãî áîã, êîíå÷íî, íå äîïóñòèò, òàê êàê â Áèáëèè ðàññêàçûâàåòñÿ, ÷òî îí íå ðàç ùàäèë öåëûå ãîðîäà ðàäè íåñêîëüêèõ ïðåáûâàâøèõ â íèõ ïðàâåäíèêîâ. À öåðêâè, â êîòîðûõ åùå îñòàâàëèñü âåðíûå Èîàííó ïðåñâèòåðû, íàäî ïðîñòî îòíÿòü ó íèõ è ïåðåäàòü ñâÿùåííèêàì òåïåðåøíåãî îôèöèàëüíîãî åïèñêîïà Àðçàñà. Ñîâåðøåííî òàê, ïî êðàéíåé ìåðå, è áûëî ñäåëàíî.
 îäèí ïðåêðàñíûé äåíü ê äâåðÿì ïîìåùåíèÿ Èîàííà áûë ïðèñòàâëåí âîåííûé êàðàóë, êîòîðîìó è óäàëîñü íå äàòü åìó óéòè èç äîìà öåëûõ äâà ìåñÿöà.
Íî âîò 17 àïðåëÿ 404 ã. íàñòóïèëà Ïàñõà, è Èîàíí íå áûë â ñèëàõ áîëåå òåðïåòü. Îí âûðâàëñÿ èç ñâîåãî äîìà 24) è íà÷àë îáû÷íóþ òîðæåñòâåííóþ ñëóæáó â õðàìå ñâ.Ñîôèè.
Ïåðåïóãàííàÿ ñòðàæà ïîáåæàëà äîíîñèòü âëàñòÿì. Âîåííûå îòðÿäû ðàçîãíàëè ìîëÿùèõñÿ ñ îðóæèåì â ðóêàõ. Óáèâ è ïåðåðàíèâ ìíîãî íàðîäó, îíè ñíîâà îâëàäåëè Èîàííîì è ïîñàäèëè åãî ïîä äîìàøíèé àðåñò. Óöåëåâøèå ñòîðîííèêè åãî ïîáåæàëè îêîí÷èòü ñëóæáó â êîíñòàíòèíîïîëüñêèõ áàíÿõ.
Íà÷àëîñü, êàê âèäèò ÷èòàòåëü, íå÷òî âðîäå òîãî, ÷òî áûëî â Ðèìå â ïåðâûå âåêà õðèñòèàíñòâà. Îòíÿòûå öåðêâè îñòàâàëèñü ïóñòû, à íàðîä áåæàë ìîëèòüñÿ â áàíè ê èîàííèòàì. Ïðåäñòàâèòåëè ãîñïîäñòâîâàâøåé ôðàêöèè âèçàíòèéñêîãî äóõîâåíñòâà ïîñëàëè ê íèì âîåíà÷àëüíèêà Ëóêèÿ ñ ÷åòûðüìÿñòàìè âîèíîâ èç öàðñêîé ñòðàæè. Îí áûë íàðî÷íî âûáðàí, êàê ÷åëîâåê ÿçû÷åñêîãî âåðîèñïîâåäàíèÿ, íå áîÿâøèéñÿ ãíåâà õðèñòèàíñêîãî ïðîðîêà.
Ëóêèé ÿâèëñÿ â áàíè è ïðèêàçàë èîàííèòàì ðàçîéòèñü, íî îíè íå îáðàòèëè íà íåãî íèêàêîãî âíèìàíèÿ. Âçáåøåííûé íåïîâèíîâåíèåì, îí ïðûãíóë â ãëàâíûé âîäîåì, ãäå íàõîäèëèñü â ýòî âðåìÿ êðåñòèìûå íåîôèòû, ãëàâíûì îáðàçîì æåíùèíû è äåâóøêè, è íà÷àë ðàçãîíÿòü èõ íàïðàâî è íàëåâî óäàðàìè ïàëêè, à âîèíû åãî òåì âðåìåíåì ðàçãðàáèëè èõ îäåæäû, ëåæàâøèå îêîëî âîäîåìà. Íåñêîëüêî ÷åëîâåê áûëè óáèòû è ðàíåíû, îñòàëüíûå, êàê ìóæ÷èíû, òàê è æåíùèíû, ãîëûìè âûñêî÷èëè âîí èç âîäîåìà è ðàçáåæàëèñü êòî êóäà ìîã 25).
Íà äðóãîé äåíü ìíîæåñòâî íîâîêðåùåííûõ èîàííèòîâ ñêèòàëèñü âíå ãîðîäà áåç ïðèñòàíèùà. Èìïåðàòîð Àðêàäèé âñòðåòèëñÿ ñ îäíîé èç ýòèõ òîëï è âåëåë ðàçîãíàòü êàê åðåòèêîâ.
Ñàì Èîàíí íàõîäèëñÿ âñå ýòî âðåìÿ ïîä äîìàøíèì àðåñòîì. Ñêîðî ïîøëè â íàðîä ñëóõè, ÷òî ê íåìó óæå äâà ðàçà ïîäñûëàëè íàåìíûõ óáèéö, íî îáà ïîêóøåíèÿ íå óäàëèñü áëàãîäàðÿ ñëó÷àéíîñòè 26).
Ãðàæäàíå óñòðîèëè äîáðîâîëüíîå äåæóðñòâî îêîëî äîìà Èîàííà, ñìåíÿÿ îäíè äðóãèõ. Òàê ïðîøëî ïî÷òè äâà ìåñÿöà äî ïðàçäíèêà Ïÿòèäåñÿòíèöû, è íèêàêèõ ãóáèòåëüíûõ ÿâëåíèé â ïðèðîäå íå ïðîèçîøëî. Íàðîä íàõîäèëñÿ â âûæèäàòåëüíîì ïîëîæåíèè.
Ïî÷åìó æå íå âûøëî âîçìóùåíèÿ â ïîëüçó Èîàííà? Äàæå è ýòî ïîíÿòíî, åñëè ïðèìåì âî âíèìàíèå ïñèõîëîãèþ äðåâíåãî ÷åëîâåêà. Çà÷åì ïîìîãàòü Èîàííó, êîãäà åìó, â ñëó÷àå íóæäû, ïîìîãàåò ñàì áîã? Âåäü òåïåðü êîíåö ìèðà îòëîæåí íà íåîïðåäåëåííî äîëãîå âðåìÿ, à áîã íå íàêàæåò íåâèííûõ çà âèíîâíûõ, êàê ýòî ïðîïîâåäûâàë è ñàì Èîàíí. Íàñåëåíèþ ñòîëèöû ââèäó ýòîãî, âåðîÿòíî, áûëî äàæå ëþáîïûòíî ïîñìîòðåòü, êàê áîã ïîðàçèò óäàðîì ãðîìà, ñ ñåìüþ ðàñêàòàìè, èìïåðàòîðà ñ èìïåðàòðèöåé è âñåõ èõ ñîâåòíèêîâ-íèêîëàèòîâ çà ñîïðîòèâëåíèå ïðîðîêó. Äà è ñàì Èîàíí ïðè åãî íàèâíîì ìèðîâîççðåíèè, âåðîÿòíî, äóìàë, ÷òî áîã çàùèòèò åãî â ðåøèòåëüíóþ ìèíóòó, êàê óæå çàùèòèë ïðè ïåðâîì èçãíàíèè, è ïîòîìó íå çàáîòèëñÿ î òîì, ÷òîá èñêàòü àêòèâíîé ïîääåðæêè ñðåäè ñî÷óâñòâîâàâøèõ åìó íàðîäíûõ ìàññ.
Âñÿ ýòà òèøèíà è â ïðèðîäå, è â ëþäÿõ îáîäðèëà âðàãîâ Èîàííà íà íîâûé íàñòóïàòåëüíûé øàã. Ïî÷åìó áû, êàçàëîñü èì, íå ïîïðîáîâàòü òåïåðü îòîñëàòü åãî êóäà-íèáóäü ïîáëèçîñòè îò ãîðîäà, òàê, ÷òîáû â ñëó÷àå íóæäû ñåé÷àñ æå ìîæíî áûëî âîçâðàòèòü îáðàòíî, ïðåæäå ÷åì ïðîèçîéäóò ñåðüåçíûå áåäñòâèÿ? Âñå ïîñëåäóþùèå äåéñòâèÿ ïðîòèâ Èîàííà ïîêàçûâàþò èìåííî ýòó ïðîãðàììó.
Êàê òîëüêî ìèíîâàëî áëàãîïîëó÷íî òîðæåñòâåííîå ïðàçäíîâàíèå Ïÿòèäåñÿòíèöû 27), ïðèõîäèâøåéñÿ, ïî ïðàâèëàì Íèêåéñêîãî ñîáîðà, íà 6 èþíÿ 404 ãîäà 28), âðàãè Èîàííà óâèäåëè â ýòîì íîâîå äîêàçàòåëüñòâî íåâìåøàòåëüñòâà áîæèÿ, è íà÷àëè óãîâàðèâàòü èìïåðàòîðà îòïðàâèòü åãî â Íèêåþ, áëèç âîñòî÷íîãî áåðåãà Ìðàìîðíîãî ìîðÿ, íåäàëåêî îò Êîíñòàíòèíîïîëÿ, íî ïî äðóãóþ ñòîðîíó ïðîëèâà.
×åðåç ïÿòü äíåé èìïåðàòîð ñîãëàñèëñÿ, è çà Èîàííîì áûë ïîñëàí ñ âîèíàìè òîò æå ñàìûé âîåíà÷àëüíèê Ëóêèé, êîòîðûé ðàçãîíÿë åãî ñòîðîííèêîâ èç áàíü. Èñïóãàííûé âîçìîæíîñòüþ îòúåçäà Èîàííà è íîâîãî çåìëåòðÿñåíèÿ, íàðîä ãîòîâèëñÿ ê ñîïðîòèâëåíèþ è ñîáðàëñÿ â îãðîìíûõ ìàññàõ ó ãëàâíîãî âõîäà â åãî äîì, ãäå ñòîÿë ïðèãîòîâëåííûé êàê áóäòî áû äëÿ íåãî êîíü. À ïîñëàííûå çà Èîàííîì, âîéäÿ â äîì, ñòàëè ìåæäó òåì óãîâàðèâàòü åãî âûéòè ñ ïðîòèâîïîëîæíîé ñòîðîíû, "÷òîá íå áûòü åìó âèíîâíèêîì áîëüøîãî êðîâîïðîëèòèÿ" 29).
Ýòè ëè óãîâîðû ïîäåéñòâîâàëè íà Èîàííà èëè ïðîñòî îí íå áûë â ñèëàõ ñîïðîòèâëÿòüñÿ ñâîåìó òàéíîìó óâîäó?  öåðêîâíîì ïðèòâîðå îí ïðîñòèëñÿ ñî ñâîèìè âåðíûìè åïèñêîïàìè è ïðåñâèòåðàìè, à â êðåñòèëüíîé êîìíàòå 30) ðàññòàëñÿ ñî ñâîèìè ëþáèìûìè äèàêîíèññàìè, óæå èçâåñòíîé íàì Îëèìïèàäîé è åùå òðåìÿ äðóãèìè: Ïðîêëîé, Ïåíòàäèåé è Ñèëüâèåé, äî÷åðüþ ìàâðèòàíñêîãî öàðÿ. Âñå îíè ãîðüêî ïëàêàëè, êàê ïëàêàë è îí ñàì, ïðîùàÿñü ñ íèìè.
Çàòåì åãî óâåëè ÷åðåç ìàëåíüêóþ êàëèòêó, îòêðûâàâøóþñÿ ê Áîñôîðó, ïîñàäèëè íà íåáîëüøóþ ëîäêó è ïðèâåçëè â Âèôàíèþ, ò.å. îáëàñòü íà ïðîòèâîïîëîæíîé, àçèàòñêîé ñòîðîíå Áîñôîðà, ãäå íàõîäèëñÿ ãîðîä Íèêåÿ.
À íàðîä âñå ýòî âðåìÿ æäàë åãî ó ïðîòèâîïîëîæíîé ñòîðîíû äîìà, ãäå íàðî÷íî äåðæàëè ïðèâåäåííîãî äëÿ íåãî êîíÿ. Óêðàäåííûé øåñòü ëåò òîìó íàçàä èç Àíòèîõèè äëÿ îòïðàâëåíèÿ â Êîíñòàíòèíîïîëü, Èîàíí áûë òåïåðü óêðàäåí è èç íåãî.
Òàê è äîëæíî áûëî ñëó÷èòüñÿ. Ñòðàøíûå àïîêàëèïòè÷åñíèå ãîäû ïðîøëè, ïàíèêà ìèíîâàëà, è îò íåïîêëàäèñòîãî ïðîðîêà, òðåáîâàâøåãî ñî ñòîðîíû ñëóæèòåëåé Õðèñòà îòðå÷åíèÿ îò âñåõ çåìíûõ áëàã, íóæíî áûëî òàê èëè èíà÷å îòäåëàòüñÿ...
Îáìàíóòûé íàðîä, îæèäàâøèé Èîàííà ñ ïðîòèâîïîëîæíîé ñòîðîíû äîìà, íàêîíåö äîãàäàëñÿ, â ÷åì äåëî, è áðîñèëñÿ âî âíóòðåííîñòü çäàíèÿ, ðàçëîìàâ òàðàíàìè âîðîòà. Íî áûëî óæå ïîçäíî. Çäàíèå áûëî âçÿòî ïðèñòóïîì ó çàùèùàâøèõ åãî ñîëäàò ïîñëå êðîâîïðîëèòíîãî áîÿ, íî ïîìåùåíèå Èîàííà îêàçàëîñü ïóñòî...
Ñòàðèííûå âèçàíòèéñêèå àâòîðû íå ìîãëè, êîíå÷íî, îñòàâèòü è ýòîãî åãî âòîðè÷íîãî èçãíàíèÿ áåç ñïåöèàëüíîãî ÷óäà è ñîîòâåòñòâóþùåé ëåãåíäû.
È âîò, ãîâîðÿò îíè, "âîçãîðåëñÿ îãîíü â åãî öåðêâè îò ïðåñòîëà, íå êàêîé-ëèáî ÷åëîâå÷åñêîé âèíîé, à îò áîæüåãî ãíåâà, è âäðóã ïîäíÿëñÿ â âûñîòó è ðàçëèëñÿ ïî âñåé öåðêâè. À òàê êàê äóë ñèëüíûé âåòåð, òî ïëàìÿ âûøëî èç öåðêâè è, èäÿ âûñîêî ïî âîçäóõó, ìèíîâàëî ðûíêè è îïóñòèëîñü, êàê ìîñò, íà äâîðåö, â êîòîðîì ñîâåðøàëèñü ñîâåòû, è ñæåã åãî â êîíåö. È ìîæíî áûëî âèäåòü óæàñíîå ÷óäî: îãîíü, êàê îäóøåâëåííûé, õîäèë êðóãîì â îáðàçå çìåÿ è ïîåäàë äàëåêèå õðàìû. À òå, êîòîðûå áûëè áëèç áàçèëèêè Èîàííà, îñòàëèñü öåëû, ÷òîá áûëî âñåì èçâåñòíî, ÷òî íå ïî ñëó÷àþ, íî ãíåâîì áîæèèì ñîòâîðèëñÿ òîò ïîæàð" 31).
Âðàãè æå Èîàííà óòâåðæäàëè, ÷òî ïðåñòîë, íà êîòîðîì îí ñëóæèë, çàæãëà ñ îò÷àÿíèÿ åãî äèàêîíèññà Îëèìïèàäà âî âðåìÿ âîññòàíèÿ, ïðîèñøåäøåãî â Êîíñòàíòèíîïîëå ïîñëå óâîçà èç íåãî Èîàííà 32). Ïðåôåêò ñòîëèöû, ðàññìàòðèâàâøèé äåëî, ïðèçíàë ýòî îáâèíåíèå ïðàâèëüíûì, è ïðèñóäèë åå óïëàòèòü áîëüøîé øòðàô èç åå èìåíèé.
Ïîñëå ýòîãî îíà óæå íå õîòåëà èëè íå ìîãëà îñòàâàòüñÿ â Êîíñòàíòèíîïîëå è ïåðåñåëèëàñü â Êèçèê, íî è òàì åå íå îñòàâèëè â ïîêîå. ×åðåç íåêîòîðîå âðåìÿ åå ñîñëàëè â Íèêîìèäèþ, îòêóäà îíà âåëà äåÿòåëüíóþ è íåæíóþ ïåðåïèñêó ñ Èîàííîì, èçãíàííûì óæå íà äàëåêèå îêðàèíû èìïåðèè.
 ïåðâîå âðåìÿ ïîñëå ñâîåãî óâîçà Èîàíí áûë îñòàâëåí ïîä ñòðàæåé â Íèêåå, âáëèçè ñòîëèöû, äëÿ òîãî ÷òîáû ìîæíî áûëî ñåé÷àñ æå îòïðàâèòü åãî íàçàä, åñëè ñ ãîðîäîì ñëó÷èòüñÿ êàêàÿ-íèáóäü áåäà. Íî è òåïåðü íå ïðîèçîøëî íè÷åãî îñîáåííîãî â ïðèðîäå, à ïîòîìó â ñðåäèíå ëåòà, âåðîÿòíî, â íà÷àë èþëÿ, åãî ðåøèëèñü, íàêîíåö, îòïðàâèòü â îòäàëåííóþ ññûëêó, â ãîðîä Êóêóñ â Ìàëîé Àðìåíèè 33), ïîñòîÿííî îïóñòîøàåìîé íàáåãàìè èñàâðîâ.
Åïèñêîïû ãîñóäàðñòâåííîé öåðêâè íå âïóñêàëè åãî âî âðåìÿ ïóòè â ñâîè ãîðîäà 34). Íî òàê êàê âíóòðåííîñòü Ìàëîé Àçèè áûëà â ýòî âðåìÿ ïåðåïîëíåíà íå òîëüêî îðòîäîêñàëüíûìè, íî è àðèàíñêèìè è äðóãèìè ñåêòàíòàìè, íå ïðèçíàâàâøèìè ãîñïîäñòâîâàâøåé öåðêâè è èìåâøèìè êîå-ãäå òîæå ñâîèõ åïèñêîïîâ, òî âðåìÿ îò âðåìåíè Èîàííó óñòðàèâàëèñü è ñî÷óâñòâåííûå âñòðå÷è. Òàê, ïðè ïåðåõîä ÷åðåç Êàïïàäîêèþ è óùåëüÿ Òàâðà ãîðíîå íàñåëåíèå ïðèâåòñòâîâàëî åãî ñ áîëüøèì ñî÷óâñòâèåì. Æåíùèíû è äåòè ïëàêàëè, âûõîäÿ åìó íàâñòðå÷ó, è îí ñàì áûë âçâîëíîâàí äî ñëåç.
Íàèáîëåå âðàæäåáíûé ïðèåì áûë åìó îêàçàí íèêîëàèòñêèì äóõîâåíñòâîì â Êåñàðèè. Ìåñòíûé åïèñêîï Ôàðåòðèé, ðàññåðæåííûé ðàäóøíîé âñòðå÷åé, îêàçàííîé æèòåëÿìè åãî ãîðîäà Èîàííó (â òîì ÷èñëå äàæå ïðåôåêòîì ñ æåíîé è ìíîãèìè èç ó÷åíûõ), ïîäãîâîðèë ïðîòèâ íåãî ìîíàõîâ, æèâøèõ â îêðåñòíîñòÿõ ãîðîäà, ÷òîáû âûãíàëè åãî âîí. Îíè ñ êðèêàìè ñòîëïèëèñü âîêðóã åãî äîìà, ïîëüçóÿñü îòñóòñòâèåì òðèáóíà, êîòîðûé âûâåë âîéñêà ïðîòèâ èñàâðîâ 35), è çàñòàâèëè åãî óäàëèòüñÿ.
" çíîéíûé ïîëäåíü ïðèíóæäåí áûë Èîàíí îñòàâèòü Kecapèþ, ïîñðåäè íàðîäíîãî ïëà÷à, è â òåìíóþ ïîëíî÷ü áåæàòü èç ïðèëåãàþùåãî ñåëà, ïîòîìó ÷òî ðàçíåñëàñü âåñòü î íàøåñòâèè èñàâðîâ" 36).
Ñðåäè ìðàêà è ñìÿòåíèÿ íîñèëüùèêè îïðîêèíóëè åãî íîñèëêè (òàê êàê ïî ïðè÷èíå ðåâìàòèçìà îí íå ìîã áîëåå åõàòü íà ëîøàäè), è îí ïåøêîì ïðîäîëæàë ïóòåøåñòâèå ÷åðåç ãîðû. Îñåíüþ 404 ãîäà, ïîñëå ñåìèäåñÿòèäíåâíîãî ïóòåøåñòâèÿ, Èîàíí, íàêîíåö, äîñòèã äî ìåñòà ñâîåãî íàçíà÷åíèÿ, Êóêóñà â Ìàëîé Àðìåíèè, è íàøåë ãîñòåïðèèìñòâî â äîìå ñâîåãî åäèíîìûøëåííèêà, áîãàòîãî ãðàæäàíèíà Äèîñêîðà. Òàì æå îæèäàëè åãî "çíàìåíèòàÿ ðîäîì" äèàêîíèññà Ñàáèíà è ïðåñâèòåð Êîíñòàíöèé èç Ôèíèêèè, î÷åâèäíî, òîæå ñîñëàííûé ñþäà, äà è ñàìà Ñàáèíà åäâà ëè äîáðîâîëüíî óäàëèëàñü â òàêîå îòäàëåííîå è îïàñíîå ìåñòî.
Êàê ðàç â ýòî âðåìÿ, 6 îêòÿáðÿ 404 ãîäà, óìåðëà èìïåðàòðèöà Åâäîêñèÿ, êîòîðóþ îðòîäîêñàëüíûå èñòîðèêè ñòàðàëèñü âûñòàâèòü ãëàâíûì åãî âðàãîì. Íî ýòî íèñêîëüêî íå ïîâëèÿëî íà åãî ó÷àñòü, ïîòîìó ÷òî îíà áûëà, êàê ìû âèäèì òåïåðü, ëèøü ïîäñòàâíûì åãî âðàãîì.
Ïåðâûì äåëîì Èîàííà ïîñëå åãî âîäâîðåíèÿ íà ìåñòî áûëî íàïèñàòü ê ñâîåé ëþáèìîé Îëèìïèàäå 37), è ïåðåïèñêà èõ ïðîäîëæàëàñü áåç ïåðåðûâà íàñòîëüêî ÷àñòî, íàñêîëüêî ïîçâîëÿëà ìåäëåííîñòü òîãäàøíåé ñëó÷àéíîé ïî÷òû. Çà äâà ãîäà ñâîåãî ïðåáûâàíèÿ â Êóêóñå Èîàíí ïîñëàë åé, êàê ãîâîðÿò, ñåìíàäöàòü ïèñåì, à ýòî ìîãëî áûòü ëèøü â òîì ñëó÷àå, åñëè êàæäûé èç íèõ ïèñàë îòâåò íåìåäëåííî ïî ïîëó÷åíèè ïèñüìà äðóãîãî è îòïðàâèë åãî ñ ïåðâîé æå ïðåäñòàâèâøåéñÿ îêàçèåé, òàê êàê ðåãóëÿðíîé ïî÷òû òîãäà íå áûëî.
Áëàãîäàðÿ ïàòðèàðõàëüíîñòè ñòàðèííîé æèçíè, Èîàííó ëó÷øå è ñâîáîäíåå æèëîñü â ñâîåì èçãíàíèè, ÷åì ýòî áûëî áû â íàñòîÿùåå âðåìÿ ïðè àíàëîãè÷íîì ñàìîäåðæàâíîì ñòðîå. Àðèàíå åùå ãîñïîäñòâîâàëè â ýòîé ìåñòíîñòè (îñîáåííî áëàãîäàðÿ ãîòàì, ðàññåëåííûì äëÿ çàùèòû âîñòî÷íûõ îêðàèí ïðè Ôåîäîñèè). Åïèñêîï ãîðîäà, âåðîÿòíî, òîæå àðèàíèí, ïðèíÿë Èîàííà î÷åíü ðàäóøíî,è áûë äàæå ãîòîâ äîïóñòèòü åãî ïðîïîâåäûâàòü ñî ñâîåé êàôåäðû, ÷åãî íè â êàêîì ñëó÷àå íå ïîçâîëèë áû íèêîëàèò, òàê êàê Èîàíí òåïåðü áûë ïðåäàí àíàôåìå 38). Íî Èîàííó áûëî, âåðîÿòíî, ñïåöèàëüíî çàïðåùåíî ïóáëè÷íî ïðîïîâåäûâàòü, è îí, êàê ãîâîðÿò, íå ìîã âîñïîëüçîâàòüñÿ ýòèì ïðåäëîæåíèåì.
Åãî ïðåñëåäóåìûå ñòîðîííèêè â Ìàëîé Àçèè, Ñèðèè è Åãèïòå âñå åùå ïðîäîëæàëè áîðîòüñÿ ñ ãîñïîäñòâóþùåé ôðàêöèåé, õîòÿ è áåçíàäåæíî. Êîãäà óìåð â Àíòèîõèè ïðèþòèâøèé Èîàííà â ìîëîäîñòè, ïîñëå åãî áåãñòâà èç ìîíàñòûðÿ, îðèãåíèòñêèé åïèñêîï Ôëàâèàí, íàðîä õîòåë èçáðàòü íà åãî ìåñòî èîàííèòà Êîíñòàíöèÿ, áûâøåãî ïðåñâèòåðîì ó Ôëàâèàíà. Íî òå æå ñàìûå, óæå èçâåñòíûå íàì ïî äåÿòåëüíîñòè äâóõ ñîáîðîâ, âðàãè Èîàííà, åïèñêîïû Àêàêèé, Àíòèîõ è Ñåâåðèàí âîñïîëüçîâàëèñü äíåì, êîãäà âåñü íàðîä óøåë â ãèïïîäðîì íà ñîñòÿçàíèÿ 39) è ñöåíè÷åñêèå ïðåäñòàâëåíèÿ. Îíè òàéíî ñîáðàëè ñâîèõ ñòîðîííèêîâ, âûáðàëè â àíòèîõèéñêèå åïèñêîïû íèêîëàèòà Ïîðôèðèÿ, à ñàìè çàòåì áåæàëè èç ãîðîäà. Íà ñëåäóþùèé äåíü ïðîèçîøëî ñòîëêíîâåíèå íàðîäà ñ èìïåðàòîðñêèìè âëàñòÿìè, ïîääåðæèâàâøèìè Ïîðôèðèÿ, è ãðàæäàíå áûëè óñìèðåíû âîåííîé ñèëîé. Íî èîàííèòû è îðèãåíèòû âñå-òàêè íå õîòåëè èìåòü íèêàêèõ ñîîáùåíèé ñ íàâÿçàííûì èì åïèñêîïîì.
 äðóãèõ ìåñòàõ ïðîèñõîäèëî òî æå ñàìîå. Ïðè âðåìåííîì îáúåäèíåíèè âñåõ õðèñòèàíñêèõ ôðàêöèé ïîä çíàìåíåì íåéòðàëüíîãî èîàííèòñòâà âî âðåìÿ íåäîëãîãî ïðåáûâàíèÿ Èîàííà âî ãëàâå âîñòî÷íîé öåðêâè îí íàçíà÷èë,ìåæäó ïðî÷èì,åïèñêîïîì íàä ãîòàìè Óëèíàñà, è îíè ïðèçíàëè ýòîãî åïèñêîïà, íåñìîòðÿ íà ñâîå àðèàíñòâî. Òåïåðü æå, ïîñëå ñìåðòè Óëèíàñà, ïðîèñøåäøåé âî âðåìÿ ññûëêè Èîàííà, ãîòû ñíîâà âîçâðàòèëèñü ê àðèàíñòâó, è èñòîðèÿ çàñòàåò èõ òàêèìè äàæå â ñðåäíèå âåêà.
Âñå ñëàáûå, ìàëîäóøíûå è êîðûñòíûå ñòîðîííèêè, ïðèìêíóâøèå ê Èîàííó âî âðåìÿ åãî âåëè÷èÿ, òåïåðü ïåðåáåæàëè, êàê âñåãäà, ê ãîñïîäñòâóþùåé ôðàêöèè.  ãëàâíîì èç ñåìè ãîðîäîâ, êóäà îí àäðåñîâàë äåâÿòü ëåò òîìó íàçàä ñâîå çíàìåíèòîå "Îòêðîâåíèå", â Ýôåñå, øëè ãîíåíèÿ íà åãî åäèíîìûøëåííèêîâ è íà èõ åïèñêîïà Ãåðàêëèäà. Äðóãîé èç åãî ñòîðîííèêîâ, åïèñêîï Ìåðóôàñ, ñî÷óâñòâîâàâøèé åìó íåêîòîðîå âðåìÿ äàæå è â èçãíàíèè, ïåðåäàëñÿ íà ñòîðîíó âðàãîâ è îáúÿâèë ñåáÿ "íèêîëàèòîì", êàê òîëüêî âûøåë ñïåöèàëüíûé èìïåðàòîðñêèé óêàç, ëèøàâøèé êàôåäð âñåõ òåõ åïèñêîïîâ, êîòîðûå íå õîòåëè ñîîáùàòüñÿ ñ îðòîäîêñàëüíûìè åïèñêîïàìè-ïàòðèàðõàìè: Àðçàñîì â Êîíñòàíòèíîïîëå, Òåîôèëîì â Àëåêñàíäðèè è Ïîðôèðèåì â Àíòèîõè 40).
 ýòèõ òÿæåëûõ îáñòîÿòåëüñòâàõ, êîãäà Èîàííó íè÷åãî íå îñòàâàëîñü äåëàòü, êàê ñèäåòü äîìà â ñâîåì èçãíàíèè è ÷èòàòü êíèãó Èîâà î áåçðîïîòíîì òåðïåíèè, îí è ñàì, ïî-âèäèìîìó, ïîòåðÿë ñâîþ äåòñêóþ âåpy â ñêîðîå ïðèøåñòâèå Åãîøóà-Õðèñòà è âîäâîðåíèå âìåñòå ñ íèì íà Çåìëå âñåîáùåãî ðàâåíñòâà è áðàòñòâà ñðåäè áåññìåðòíûõ ïðàâåäíèêîâ, æèâóùèõ íà ðåñïóáëèêàíñêèõ íà÷àëàõ äðåâíåé Ãðåöèè.
Áåçíàêàçàííîå è íåñïðàâåäëèâîå íèçâåðæåíèå è ññûëêà â Êóêóñ äîëæíû áûëè ïîêàçàòü åìó, ÷òî è çåìëåòðÿñåíèå ïîñëå åãî ïåðâîãî èçãíàíèÿ ìîãëî áûòü ñëó÷àéíûì ÿâëåíèåì, à íå íåïîñðåäñòâåííûì âìåøàòåëüñòâîì áîãà íà çàùèòó ñâîåãî ïðîðîêà.
Íå ýòîìó ëè íàñòðîåíèþ ñëåäóåò ïðèïèñàòü è òî, ÷òî, æåñòîêî ïðåñëåäóåìûé âîñòî÷íîé öåðêîâüþ, îí îáðàùàëñÿ òåïåðü çà çàùèòîé óæå íå ê îäíîìó áîãó, êàê äåëàë ðàíüøå, à òàêæå è ê íåó÷àñòâîâàâøåé â ãîíåíèÿõ íà íåãî è íà îðèãåíèòîâ çàïàäíîé öåðêâè? Îí ïðîñèë, êàê ãîâîðÿò, ïàïó Èííîêåíòèÿ âñòóïèòüñÿ çà ñåáÿ è ñâîèõ ïðèâåðæåíöåâ â âîñòî÷íîé èìïåðèè.  ýòîì îáðàùåíèè ñ åãî ñòîðîíû íå áûëî òîãäà íèêàêîãî âíóòðåííåãî ïðîòèâîðå÷èÿ åãî ðåëèãèîçíûì óáåæäåíèÿì. Çàïàäíàÿ öåðêîâü íå îòðèöàëà â òî âðåìÿ îðèãåíèòîâ è íå îäîáðÿëà ãîíåíèÿ èõ íà Âîñòîêå. Îíà íå áûëà, êàê âîñòî÷íàÿ ïðè èìïåðàòîðàõ Ôåîäîñèè è Àðêàäèè, "íèêîëàèòñêîé" è äàæå íå ïðèçíàâàëà ÷óäîòâîðöà Íèêîëàÿ çà ñâîåãî ñâÿòîãî. Êðîìå òîãî, âïîëíå âîçìîæíî, ÷òî èìåííî â ýòî ñàìîå âðåìÿ, ïîä íåïîñðåäñòâåííûì âïå÷àòëåíèåì âûõîäà "Îòêðîâåíèÿ", çàïàäíàÿ öåðêîâü ïåðåñòàëà ïîäíîñèòü ñâîåé ïàñòâå "çîëîòóþ ÷àøó", î íèêîëàèòñêîì îáðàùåíèè ñ êîòîðîé òàê íåïî÷òèòåëüíî îòçûâàëñÿ Èîàíí â Àïîêàëèïñèñå, õîòÿ ñàìûé ôàêò îòìåíû ìîã áûòü îôèöèàëüíî çàðåãèñòðèðîâàí è çíà÷èòåëüíî ïîçäíåå. Çàïàäíàÿ öåðêîâü íå ïðèçíàâàëà íàä ñîáîé âëàñòè âèçàíòèéñêîãî èìïåðàòîðà, òàê êàê ïîñëå ñìåðòè Ôåîäîñèÿ, â ñàìûé ãîä âûõîäà "Îòêðîâåíèÿ", Âèçàíòéñêî-Ðèìñêàÿ èìïåðèÿ îêîí÷àòåëüíî ðàñïàëàñü íà äâå íåçàâèñèìûå ÷àñòè. Êðîìå òîãî, äóõîâíûå âëàñòåëèíû çàïàäíîé öåðêâè - ïàïû - íèêîãäà íå ñòàíîâèëèñü â òàêèå ðàáñêèå îòíîøåíèÿ ê èìïåðàòîðñêîé âëàñòè, êàê ýòî áûëî íà Âîñòîê è îñîáåííî âîçìóùàëî Èîàííà.
×åòûðå èîàííèòñêèõ åïèñêîïà îòâåçëè ïîñëàíèå Èîàííà â Ðèì, âìåñòå ñ ïîñëàíèÿìè äðóãèõ âåðíûõ åìó åïèñêîïîâ. Ïàïà Èííîêåíòé, áëàãîñêëîííî ïðèíÿâøèé ýòî ïîñëàíèå, ïîïûòàëñÿ ïèñüìåííî ñêëîíèòü âîñòî÷íóþ öåðêîâü è Àðêàäèÿ íà ïðèìèðåíèå ñ Èîàííîì è èîàííèòàìè è ñîçâàòü òðåòèé âñåëåíñêèé ñîáîð â Ôåññàëîíèêàõ äëÿ òîãî, ÷òîáû ñíîâà îáñóäèòü äåëî Èîàííà.
Îäíàêî, íåñìîòðÿ íà ñìåðòü èìïåðàòðèöû Åâäîêñèè, óìåðøåé ÷åðåç ãîä ïîñëå èçãíàíèÿ Èîàííà è èçáðàííîé äðåâíèìè òåîëîãàìè âîñòî÷íîé öåðêâè êîçîé îòïóùåíèÿ çà èõ ñîáñòâåííûå äåëà, íè÷òî íå ïîìîãëî. Ïîäñòàâíàÿ Èåçàáåëü, Èðîäèàäà è "âåëèêàÿ ïðîñòèòóòêà", áûâøàÿ áóäòî áû ãëàâíîé âèíîâíèöåé ãèáåëè Èîàííà, èñ÷åçëà ñî ñöåíû òîò÷àñ ïî åãî ïðèáûëè â ññûëêó 41), à òà äåéñòâèòåëüíàÿ Èåçàáåëü, ê êîòîðîé îòíîñèëèñü âñå ýòè óêîðèçíåííûå ýïèòåòû, åùå îñòàâàëàñü íà Çåìëå è ïðîäîëæàëà ïî-ïðåæíåìó "öàðñòâîâàòü íàä çåìíûìè öàðÿìè". Ïàïñêèå ïîñëû íå áûëè äàæå äîïóùåíû äî âèçàíòèéñêîãî èìïåðàòîðà, íî âçÿòû ïîä ñòðàæó òîò÷àñ ïî ïðèåçäå è, ïîñëå òðóäíîãî îáðàòíîãî ïëàâàíèÿ ïî áóðíîìó ìîðþ, âûñàæåíû íà êàëàáðèéñêîì áåðåãó Èòàëèè. Ïðèåõàâøèå æå ñ íèìè â ñîñòàâå ïîñîëüñòâà áûâøèå åïèñêîïû Èîàííà Êèðèàê, Åâëèñèé, Äèìèòðèàí è Ïàëëàäèé áûëè ñõâà÷åíû, â ïðîòèâíîñòü âñåì ïðàâèëàì î ïîñîëüñòâàõ, è ðàçîñëàíû â çàòî÷åíèå â îòäàëåííûå ïóñòûíè âîñòîêà, íà ãðàíèöû Àðàâèè, ãäå êî÷åâàëè äèêèå ñàðàöèíû.
Ñàìîãî Èîàííà çà ýòó íîâóþ ïîïûòêó ñîïðîòèâëåíèÿ íèêîëàèòàì áûëî ïðèêàçàíî ïåðåâåñòè èç Êóêóñà â àðìÿíñêóþ êðåïîñòü Àðàáèññó, ÷òîáû ïîìåøàòü åãî ñíîøåíèÿì ñ åäèíîìûøëåííèêàìè. Íî è çäåñü ýòî íå óäàëîñü, áëàãîäàðÿ ïàòðèàðõàëüíîñòè ñòàðèííûõ íðàâîâ ñðàâíèòåëüíî ñ ñîâðåìåííûìè. Îí ïî-ïðåæíåìó ïåðåïèñûâàëñÿ ñ Îëèìïèàäîé è ïîáóæäàë ñâîèìè ïîñëàíèÿìè çàïàäíûõ åïèñêîïîâ Ðèìà, Ìåäþëàíà (Ìèëàíà), Àêâèëåí è Êàðôàãåíà ê ñîçûâó íîâîãî âñåëåíñêîãî ñîáîðà...
À èìïåðàòîð Àðêàäèé, èìåíåì êîòîðîãî âèçàíòèéñêîå äóõîâåíñòâî ñîñëàëî Èîàííà, ïî-ïðåæíåìó äðîæàë êàæäûé äåíü, îæèäàÿ çåìëåòðÿñåíèÿ â íàêàçàíèå çà óäàëåíèå ïðîðîêà, íî íè÷åãî íå ðåøàëñÿ ñäåëàòü â åãî ïîëüçó èç ñòðàõà êëåðèêàëüíîé ïàðòèè... Îí òîëüêî íàïèñàë æàëîáíîå ïîñëàíèå ñèíàéñêîìó îòøåëüíèêó Íèëó, ïðîñÿ åãî ïîìîëèòüñÿ î ñïàñåíèè ãîðîäà, íî Íèë, êàê ãîâîðÿò, îòâåòèë åìó òàêèì, ÷èñòî àïîêàëèïòè÷åñêèì, ïèñüìîì:
"Êàê áóäó ÿ ìîëèòüñÿ î ãîðîäå, ñîêðóøàåìîì ãíåâîì áîæèèì, íåïðåñòàííî îæèäàþùåì ãðîìîâ åãî, ÿ, ñíåäàåìûé ñêîðáüþ, âîëíóåìûé äóõîì, òåðçàåìûé ñåðäöåì îò èçáûòêà çîë, ïðåèñïîëíèâøèõ Âèçàíòèþ? Çà÷åì ïîâåðèë òû âðàãàì Èîàííà? Ïîêàéñÿ!" 42).
Íî âñå ýòî âûçâàëî ïðîòèâ Èîàííà òîëüêî áîëüøåå îæåñòî÷åíèå ñðåäè íèêîëàèòîâ, íå ìîãøèõ ïðîñòèòü åìó åãî ïðîøëûå îáëè÷åíèÿ è óíèæåíèÿ. Âìåñòî âîçðàùåíèÿ Èîàííà è áåñïðèñòðàñòíîãî ðàçáèðàòåëüñòâà åãî äåëà, êîòîðîå ìîãëî áû îòêðûòü èõ ïîäëîãè îòíîñèòåëüíî "Îòêðîâåíèÿ" è íåêîòîðûõ äðóãèõ êíèã, ïðèïèñàííûõ èìè íà ñîáîðå 403 ãîäà äðóãîìó ëèöó, âðàãè Èîàííà ëåòîì 407 ãîäà óãîâîðèëè èìïåðàòîðà ñîñëàòü åãî åùå äàëüøå, íà íåãîñòåïðèèìíîå è äèêîå â òî âðåìÿ ïðèáðåæüå Êàâêàçà, â êðåïîñòü Ïèôèîí (òåïåðü Ïèöóíäà) â Àáõàçèè. Òðè ìåñÿöà âåçëè áîëüíîãî Èîàííà, ñî âñåâîçìîæíûìè ëèøåíèÿìè, íî åìó óæå íå ñóæäåíî áûëî äîñòèãíóòü äî ìåñòà ñâîåãî íàçíà÷åíèÿ.
Íà ïóòè îí óìåð, îêîëî 14 ñåíòÿáðÿ 407 ãîäà, íà ïÿòüäåñÿò òðåòüåì ãîäó îò ðîæäåíèÿ è áûë çàðûò â çåìëþ ñâîåé ñòðàæåé áëèç óåäèíåííîãî ïîñåëêà Êîìàíû.
1) Thierry. St. Jean Chrysostome et 1'imperatrice Eudoxie. 1881, p. 226.
2) Tamen cum genere et opibus, atque cognitione plurium scientarium, necnon ingenio liberali, et forma, atque aetatis flore exor-nata esset (Pallad. Dial., 64).
3) Îí ðîäèëñÿ â 354 âèçàíòèéñêîì ãîäó, ÷òî ñîîòâåòñòâóåòå 354-355 þëèàíñêîìó, òàê êàê âèçàíòèéñêèé ãîä íà÷èíàëñÿ ñ ìàðòà, à ïðèâåçëè Èîàííà â Êîíñòàíòèíîïîëü â êîíöå ôåâðàëÿ 398 þëèàíñêîãî ãîäà. Thierry ñ÷èòàë åìó îêîëî 50 ëåò.
4) "Amore pereo et insanio!" Act. Syn. ad Quereum apud Phot., 59.
5) Æèòèÿ, Èþëü.
6) Æèòèÿ, çà èþëü ìåñÿö. Äðóãèå, ìåíåå íàèâíûå áèîãðàôû ãîâîðÿò, ÷òî îïåêà áûëà ñëîæåíà ïî ïîâîäó åå ñîáñòâåííîé ïðîñüáû (Palladius. Dial., 65).
7) Ïðèòîì æå Íåêòàðèé ñîâñåì íè î ÷åì íå çàáîòèëñÿ, êðîìå ïèðîâ è ïîïîåê. Îí áûë íàçíà÷åí êîíñòàíòèíîïîëüñêèì åïèñêîïîì ïðÿìî èç ãîðîäñêèõ ïðåôåêòîâ, åùå ÿçû÷íèêîì.
8) Æèòèÿ. Èþëü.
9) Òàì æå.
10) Argentea statua Eudoxiae Augustae supra columnam purpu-ream erecta fuerat. Socr. VI, 18.
11) Ìóðàâüåâ, ñòð. 313.
12) Òàì æå.
13) Contra eos qui haec agebant linguam suam denuo armavit (Socr. VI, 18).
14)  Æèòèÿõ (Íîÿáðü) ðàññêàçûâàåòñÿ, ÷òî ýòî áûëî ïî ïîâîäó îòîáðàíèÿ öàðèöåé âèíîãðàäíèêà ó "Ôåîãíîñòîâîé âäîâû". Íî êîãäà ÿ ñðàâíèë ýòîò (áåëëåòðèñòè÷åñêèé ïî ñàìîìó ñîäåðæàíèþ) ðàññêàç ñ áèáëåéñêèì ñêàçàíèåì îá îòîáðàíèè Íàâóôååâà âèíîãðàäíèêà öàðèöåé Èåçàáåëüþ (êí. 3 Öàðñòâ, ãë. 21), òî óâèäåë, ÷òî âñå ñîäåðæàíèå ïåðåïèñàíî îòòóäà, äàæå ñ ñîáëþäåíèåì â íåêîòîðûõ ôðàçàõ òåõ æå çíàêîâ ïðåïèíàíèÿ, òîëüêî èìÿ îäíîé öàðèöû çàìåíåíî èìåíåì äðóãîé è âìåñòî îäíîé âäîâû ïîäñòàâëåíà äðóãàÿ. Ïî÷åìó àâòîð ñ÷åë íåîáõîäèìûì ïðèáåãàòü ê ïîäñòàâíîìó ïðåäëîãó, îá ýòîì ëåãêî äîãàäàòüñÿ. Êàê ñåé÷àñ óâèäèì, ðàçâÿçêà ýòîé èñòîðèè ïðîèçîøëà â ïðàçäíèê Âîçäâèæåíèÿ êðåñòà, ò.å. 14 ñåíòÿáðÿ (þë.) 403 ãîäà, êàê è ñëåäóåò ïî ëîãè÷åñêîìó ðàçâèòèþ ñîáûòèé îòíîñèòåëüíî ñòàòóè Åâäîêñèè. Àâòîð æå ïåðåíåñ åãî íà âåñíó ýòîãî ãîäà, êîãäà ñîáèðàëñÿ ïåðâûé ñóä íàä Èîàííîì, à ïðàçäíèê Âîçäâèæåíèÿ êðåñòà òàê è íå ðåøèëñÿ ïåðåäåëàòü â êàêîé-ëèáî èç âåñåííèõ ïðàçäíèêîâ! Ââèäó ýòîãî âñÿ èñòîðèÿ î ññîð Èîàííà è Åâäîêñèè îêàçàëàñü áåç âñÿêîãî ïîâîäà, è îí áûë çàèìñòâîâàí èç áèáëåéñêîé ëåãåíäû îá Èåçàáåëè.
15) Æèòèÿ, Íîÿáðü.
16) Íåîñíîâàòåëüíîñòü ýòîé âûäóìêè ïðèçíàåòñÿ óæå äàâíî íåêîòîðûìè èñòîðèêàìè, ñì., íàïð., Aime Puech: St Jean Chrys., 294.
17) Ò.å. ÷åðåç øåñòü ëåò ïîñëå íàñèëüñòâåííîãî âîäâîðåíèÿ Èîàííà.
18) Ñì. ïèñüìà ê ñåìè ñîáðàíèÿì â "Îòêðîâåíèè".
19) De hoc uno quaestionem habendam esse, quod post depositionem absque synodi auctorttate, suo ipsius arbitrio, in episcopalem sedem invasisset. Socr. VI, 18 (Thierry, 244).
20) Ïî 4-ìó êàíîíó Àíòèîõèéñêîãî ñîáîðà 341: Si quis episcopus aut presbyter jure aut injuria depositus per se redeat ad ecclesiam, absque synodo, talis non habeat locum defensionis, sed absolute e x p e 11 a t u r. Palladius. Dialogus, p. 31 (Thierry, 246 et 283).
21) Palladius. Dialogus, 32.
22) Si autem id vis, vi me e)icito, ut deserti ordinis excusationem habeam tuam auctoritatem. Pallad. Dial., 33 (Thierry, 263).
23) Divinae (Arcadius) irae eventum expectans: ut si quid ipsi triste accideret, citius ilium ecclesiae redderet et deum placaret. Pallad. Dial., 33 (Thierry, 263).
24) Le samedi saint en eftet, des le matin 1'archeveque, rompant sa captivite, se rendit a la basilique (Thierry, 264).
25) Nudae mulieres cum viris metu mortis aut turpitudinis, turpi fugae se dabant. Palladius. Dialogus, 33 (Thierry, 271).
26) Vir quidam daemoniacus aut daemoniacum simulans depren-ditur, pugionem habens, tanquam ad loaimem occidendum paratus. Sozomen, VIII, 21 (Thierry, 290).
27) Palladius. Dial., 35.
28) Èîàííèòû, âåðîÿòíî, ïðàçäíîâàëè åãî, êàê è Ïàñõó, ïî ïðàâèëàì äðåâíèõ õðèñòèàí, êàê áûëî äî Íèêåéñêîãî ñîáîðà.
29) Pallad. Dial., 36.
30) Ingressus autem baptisterium. Pallad. dial., 36.
31) Pallad. Dial., 37.
32) Aime Puech. St Jean Chrysostome et les moeurs de son temps, p. 42, Zosim. V. 24.
33) Eum in parvum quoddam àñ desertum Armeniae oppidum re-legarunt, cui nomen est Cucuso. Theodor, V, 34 (Thierry, 331).
34) Æèòèÿ. Íîÿáðü.
35) Thierry, 352, è Aime Puech: St Jean Chrysostome et les moeurs de son temps. Paris, 1891, page 263. Èíòåðåñíî, ÷òî êîãäà îí âñòðåòèë íà ñâîåì ïóòè ìîíàõà-àíàõîðåòà (Neander, II, ð. 185), îí ïðåæäå âñåãî áûë ïîðàæåí áåçäåéñòâèåì, íà êîòîðîå òîò ñåáÿ îñóäèë, íà÷àë óáåæäàòü åãî â òîì, ÷òî àêòèâíàÿ æèçíü áûëà ïðèÿòíà "âëàñòåëèíó".  ðåçóëüòàòå îòøåëüíèê áðîñèë ñâîå àíàõîðåòñòâî è óøåë â ãîðîä. Ýòî íîâûé ïîâîä ñîìíåâàòüñÿ â áûâøåì àíàõîðåòñòâ ñàìîãî Èîàííà âî âðåìÿ åãî ìîëîäîñòè (Aime Puech: St. Jean Chrysostome, p. 264).
36) Ìóðàâüåâ, ñòð. 335.
37) Èíòåðåñíû â îäíîì èç ýòèõ ïèñåì åãî ñëîâà: De Isauris autem nihil est quod post hac metuas... Neminem enim tarn me. tuo quam episcopos, paucis relictis. Chrysostome. Epist. 14 ad Olimppiad. (íèêîãî íå áîþñü áîëåå, ÷åì åïèñêîïîâ).
38)  Êîíñòàíòèíîïîëå â ýòî âðåìÿ äàæå íå ïóñêàëè â öåðêâè íèêîãî, êòî ïðè âõîäå íå ñîãëàøàëñÿ àíàôåìàòèçèðîâàòü ëè÷íî Èîàííà. Thierry. St. Jean Chrys., 362.
39) Quum urbs tota more recepto ad spectacula in loco Daphnes effusa esset. Niceph. XIII, 30. Thierry, 379,
40) Si quis episcoporum cum Theophilo, Attico, Porphyrio com-mumnicare noluerit, extortis ecclesia esto et facultatibus privatum. Niceph. XIII, 30. Thierry, 750.
41) Îíà óìåðëà 7 îêòÿáðÿ 404 ãîäà. Thierry. St. Jean Chrysosto-me et 1'imperatrice Eudoxie. Paris, 1872, p. 364.
42) Quomodo a me petis, ut orare digner... Nil. Epist. 233 ad Arcad.
|