ÈÑÊÓÑÑÒÂÎ ÊÀÊ ÎÁÚÅÊÒ ÈÇÓ×ÅÍÈß
Âîçðîæäåíèå àíòè÷íîñòè: âçãëÿä èçäàëåêà
 êîíöå XIII – íà÷àëå XIV âåêà â ãîðîäàõ Èòàëèè, ãîâîðèò íàì òðàäèöèîííàÿ èñòîðèÿ, çàðîäèëàñü íîâàÿ êóëüòóðà Âîçðîæäåíèÿ.  èòàëüÿíñêîì îáùåñòâå, áóäòî áû ïðîñíóâøåìñÿ îò ìíîãîâåêîâîé ñïÿ÷êè, âñïûõíóë èíòåðåñ ê êëàññè÷åñêèì äðåâíèì ÿçûêàì, äðåâíåé ôèëîñîôèè, èñòîðèè è ëèòåðàòóðå, à òàêæå ê ðàçëè÷íûì ïàìÿòíèêàì àíòè÷íîãî èçîáðàçèòåëüíîãî èñêóññòâà è àðõèòåêòóðû.
Àêàäåìèê Í. À. Ìîðîçîâ, îòíþäü íå ñòîðîííèê îáùåïðèíÿòîé èñòîðèè, ïðèçíàåò: “Ýòî áûëà ýïîõà ðàñöâåòà Èòàëüÿíñêîãî Âîçðîæäåíèÿ, êîãäà Ôåððàðà æèëà êèïó÷åé æèçíüþ êóëüòóðû è ïðîñâåùåíèÿ ïîä âëàäû÷åñòâîì ôàìèëèè Ýñòå, à Ôëîðåíöèÿ – ïîä âëàñòüþ áëåñòÿùèõ Ìåäè÷èñîâ... Íè îäèí ãîðîä íå äàë òàêîé ìàññû óìà, èçÿùåñòâà è êðàñîòû, êàê Ôëîðåíöèÿ, è óæå â êîíöå XIV ñòîëåòèÿ îíà äîñòèãëà âèäíîãî ïîëîæåíèÿ. Ëþáîâü ê ñâîáîäå, ïàòðèîòèçì è íåóñòàííàÿ ýíåðãèÿ âî âñåõ äåëàõ... ïîñòàâèëè ýòîò ãîðîä íà ïåðâîå ìåñòî ñðåäè âñåõ îñòàëüíûõ ãîðîäîâ-îáùèí ñðåäíåé Èòàëèè”.
 XIV – XV âåêàõ âî Ôëîðåíöèè æèëè è ðàáîòàëè Äàíòå, Äæîòòî, Ïåòðàðêà, Áîêà÷÷î, Àðèîñòî, Àðåòèíî, Ëîðåíöî Âàëëà, Áðà÷÷îëèíè, Áðóíåëåñêè, Àëüáåðòè, Ìàçà÷÷î, Äîíàòåëëî, Ïüåðî äåëëà Ôðàí÷åñêà, Àíäæåëî Ïîëèöèàíî, Ëóèäæè Ïóëü÷è, Áîòòè÷åëëè, Ìèðàíäîëà; â äðóãèõ ãîðîäàõ Ñåâåðíîé Èòàëèè – ìíîæåñòâî äðóãèõ àðõèòåêòîðîâ, õóäîæíèêîâ, ñêóëüïòîðîâ, ëèòåðàòîðîâ, ôèëîñîôîâ, ãóìàíèñòîâ, öåíèòåëåé è ñîáèðàòåëåé ñòàðèíû.
Òàê áûëî â Ñåâåðíîé Èòàëèè. Íî ëàòèíÿíå èìåëè â ñâîåì ïîä÷èíåíèè íåìàëî çåìåëü. Áûëî áû ëîãè÷íî ïðåäïîëîæèòü, ÷òî ìîäà íà äðåâíåå èñêóññòâî ñïîäâèãíåò è òàìîøíèõ ñêóëüïòîðîâ, õóäîæíèêîâ, àðõèòåêòîðîâ íà ñîçäàíèå øåäåâðîâ ìèðîâîãî êëàññà. Ñêàæåì, çàïàäíîåâðîïåéöû äåðæàëè âëàñòü â Ãðåöèè è íà Áàëêàíàõ ïîñëå 4-ãî Êðåñòîâîãî ïîõîäà. Ñ 1311 ãîäà Àôèíû áûëè ñèöèëèéñêî-êàòàëîíñêèì ãåðöîãñòâîì, Ïåëîïîííåñ ïðèíàäëåæàë ôðàíöóçàì. È ìîæíî áûëî îæèäàòü, ÷òî Àôèíû ïðè êàòàëîíñêîé âëàñòè, à çàòåì, ñ 1387 ãîäà ïðè ôëîðåíòèéñêîì ïðîòåêòîðàòå, âñëåä çà Ôëîðåíöèåé ïîêàæóò çðåëûå ïëîäû õóäîæåñòâåííîãî òâîð÷åñòâà è ôèëîñîôèè! À òàêæå äîëæíû îíè áûëè ïîÿâèòüñÿ è â Íèêåå, è â Öàðüãðàäå.
Íî âîò ñòðàííîñòü: çäåøíèõ ëàòèíÿí è ãðåêîâ Âîçðîæäåíèå ãðå÷åñêîé àíòè÷íîñòè, ñâåðêàþùåå ìèðîâîå ïîâåòðèå, íå çàäåëî. Ìàëî òîãî, ïî ñëîâàì èòàëüÿíñêîãî æèâîïèñöà, àðõèòåêòîðà è àâòîðà “Æèçíåîïèñàíèé íàèáîëåå çíàìåíèòûõ æèâîïèñöåâ, ñêóëüïòîðîâ è àðõèòåêòîðîâ” (1550) Äæîðäæî Âàçàðè, ãëàâíîé çàäà÷åé èòàëüÿíñêèõ õóäîæíèêîâ áûëî êàê ðàç èçáàâëåíèå îò ñòàðîìîäíîé “ãðå÷åñêîé ìàíåðû”, ÷òî è áûëî óñïåøíî îñóùåñòâëåíî óæå â XIV âåêå.
Í. À. Ìîðîçîâ, ïåðâûì ïðåäëîæèâøèé âåðñèþ îá îøèáî÷íîñòè ìèðîâîé õðîíîëîãèè, âûäâèíóë ìûñëü î ñîçäàíèè “èìåííî çäåñü (â Ãðåöèè è Öàðüãðàäå – Àâò.) è â ýòî âðåìÿ (êîíåö XØ – íà÷àëî XV âåêîâ) êëàññè÷åñêèõ ïðîèçâåäåíèé Àðèñòîôàíà, Ñîôîêëà, Ôèäèÿ, Ïðàêñèòåëÿ, Åâêëèäà, Àðèñòîòåëÿ è äðóãèõ”. Åñëè ýòî òàê, òî âñÿ ñòðàííîñòü èñ÷åçàåò: ðàçâèòèå åâðîïåéñêîé êóëüòóðû øëî íå ëîêàëüíûìè “êóñî÷êàìè” â ðàçíûå òûñÿ÷åëåòèÿ, à áûëî âñåîáùèì è îäíîâðåìåííûì.
Äîêàçàòåëüñòâîì ýòîìó ñëóæàò ñîîáùåíèÿ ñîâðåìåííèêîâ. Òàê, â ñâîåì âîççâàíèè ê ïàïå Íèêîëàþ V çàïàäíûé èìïåðàòîð Ôðèäðèõ III íàçûâàë ñäà÷ó Öàðüãðàäà ìóñóëüìàíàì â 1453 ãîäó “îáùèì íåñ÷àñòèåì õðèñòèàíñêîé âåðû”, òàê êàê îí (Öàðüãðàä) áûë “íàñòîÿùèì æèëèùåì ëèòåðàòóðû è çàíÿòèé âñåìè èçÿùíûìè èñêóññòâàìè”. À êàðäèíàë Âèññàðèîí, òîæå òîñêóÿ ïî ïîâîäó ïåðåõîäà Öàðüãðàäà ïîä ìóñóëüìàíñêóþ âëàñòü, íàçûâàåò åãî “ó÷èëèùåì ëó÷øèõ èñêóññòâ”. Íî ãäå îíè, îáðàçöû ýòîãî ñðåäíåâåêîâîãî âèçàíòèéñêîãî èñêóññòâà?! Èõ íåò, åñëè òîëüêî íå ïîèñêàòü â “àíòè÷íîñòè”. Ãäå “ó÷èëèùå èñêóññòâ”? Îïÿòü æå, “ïðîâàëèëîñü” íà òûñÿ÷ó ëåò íàçàä, âåäü “ó÷èëèùåì” äëÿ Âîçðîæäåíèÿ áûëà òà æå àíòè÷íîñòü!
Ó÷èòûâàÿ âñå ýòî, Í. À. Ìîðîçîâ äåëàåò âûâîä: “Íå èíòåðåñ ê ìèôè÷åñêîé êëàññè÷åñêîé äðåâíîñòè è îçíàêîìëåíèå ñ íåþ âûçâàëè Âîçðîæäåíèå, à íàîáîðîò, òå æèçíåííûå óñëîâèÿ èòàëüÿíñêîé æèçíè, êîòîðûå ðàçâèëè ýòî êóëüòóðíîå äâèæåíèå”.
|